Nederland investeert in wederopbouw Oekraïense landbouwsector
Op 19 november jl. was het 1000 dagen geleden dat Rusland de grootschalige oorlog tegen Oekraïne begon. Toen werd ook heel concreet duidelijk hoe belangrijk de rol van Oekraïne is in de mondiale voedselzekerheid. De Russische oorlog brengt grote schade toe, humanitair en economisch. Ook aan de landbouwsector, zegt LVVN-raad Carolien Spaans, waaraan maar liefst 60% van de economie is gerelateerd. Voedselzekerheid – nu en in de toekomst – is in deze situatie de belangrijkste prioriteit. Onder andere door te investeren in de aardappelsector en in de opleiding van nieuwe generaties agrariërs draagt het LAN team bij aan de realisatie daarvan. Ook werkt het mee aan het Agriculture & Food Security Platform Ukraine dat de Nederlandse overheid heeft opgericht voor bedrijven die meer willen weten over de kansen en mogelijkheden in Oekraïne.
Carolien Spaans is 1 maart 2024 als LVVN-raad op de Nederlandse Ambassade in Kyiv, Oekraïne begonnen. Het is de tweede keer dat ze deze post onder haar hoede heeft. ‘Tussen 2016 en 2019 was ik hier ook,’ vertelt ze. ‘Tussen 2019 en 2024 was ik LVVN-raad in Warschau.’
Toen ze begin dit jaar terugkeerde naar Kyiv, trof ze een andere stad aan. Carolien: ‘Logisch, want Oekraïne is een land in oorlog. Dat maakt het leven hier bijna schizofreen. Bijna elke nacht zijn er drone-aanvallen en dan slaap ik in mijn badkamer, de meest veilige plek thuis. Tegelijkertijd loop ik overdag “gewoon” door de stad en ga ik ’s avonds naar restaurants en concerten. Die tegenstelling toont de enorme weerbaarheid van de Oekraïners en van de Oekraïense samenleving. Het ene moment zit je in een schuilkelder en het andere moment in een bar.’
Non-family post
Carolien heeft geen partner en kinderen, vertelt ze. ‘Maar als ik die had gehad, had ik hen niet mee kunnen nemen naar Kyiv. Vanwege de oorlog is Oekraïne een non-family post. Om dezelfde reden werken we in rotatie. Dat wil zeggen dat we zes weken op onze post zijn en vervolgens twee weken recuperatieverlof hebben. Leven en werken in Oekraïne is intensief, ook door de moeilijke verhalen die je hoort en die onder je huid kruipen. Er is niemand die niet is geraakt door de oorlog. Op deze manier hebben we tijd om op adem te komen.’
Inmiddels staat de winter voor de deur. Carolien: ‘Dan wordt het spannend omdat de Russen een groot deel van de energiecapaciteit eruit hebben geschoten. In het slechtste scenario hebben we zes uur per dag stroom. Op de Nederlandse Ambassade hebben we gelukkig een generator.’
Impact van de oorlog op de landbouwsector
Vanzelfsprekend heeft de oorlog een grote invloed op de Oekraïense landbouwsector. Carolien: ‘In het begin was er sprake van complete ontwrichting van alle supply chains. Dat leidde onder andere tot een tekort aan voedsel in delen van het land. Veel bedrijven in de agrosector zijn op dat moment teruggegaan naar hun kerntaak: zorgen dat de mensen in hun omgeving te eten hebben.’
Nu lijkt het voor de landbouwbedrijven, afgezien van de frontregio’s, op de oppervlakte veelal weer als voorheen te draaien. Maar ondertussen hebben de Russen voor ongeveer tachtig miljard vernietigd in de landbouwsector. Carolien: ‘Dan moet je niet alleen denken aan bedrijven maar ook irrigatiesystemen en opslag – de agrologistiek – die zijn verwoest. Verder is er een enorm tekort aan energie en arbeidskrachten. De energiekosten zijn met 25 tot 33 procent opgelopen. En doordat inwoners zijn gevlucht of aan het front vechten, is er nauwelijks arbeidspotentieel. Export van belangrijke producten als olie en granen is wel weer mogelijk, via de Zwarte Zee en de zogenoemde Solidarity Lanes van de EU. Maar de situatie blijft kwetsbaar door voortdurende Russische aanvallen.’
Nieuw LAN team werkt aan wederopbouw
Het LAN team op de Nederlandse Ambassade was een tijd niet compleet. Tussen het vertrek van de vorige LVVN-raad en de komst van Carolien zaten 9 maanden. In die periode hield beleidsondersteuner Kateryna Tushynska de zaken draaiende. Carolien: ‘Daar ben ik haar gezien de omstandigheden heel dankbaar voor. Niet alleen ik trouwens, maar ook het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Op 1 juli is bovendien landbouwadviseur Dmytro Kyryliuk aan het team toegevoegd. Dat betekent dat ons LAN team weer op volle sterkte is.’
Met dat nieuwe team onderzoekt Carolien onder andere welke uitdagingen er zijn binnen de Nederlandse prioritaire sectoren aardappelen, zuivel, tuinbouw, uitgangsmateriaal en voedselverwerking, en welke ondersteuning de Oekraïense landbouwsector nodig heeft. Carolien: ‘Zo werken we samen met Wageningen University and Research aan een serie lezingen over klimaatslimme en duurzame landbouw, die is bedoeld om de jongere generatie agrariërs beter op te leiden. Verder gaan we aan de slag om trainingen voor dierenartsen te ontwikkelen, met name op het gebied van dierenwelzijn.’
Nederland is al lange tijd een partner voor de aardappelsector in Oekraïne,’ gaat ze verder. 'In het kader van de Oekraïense Partnerschapsfaciliteit (UPF) – die zich bezighoudt met de reconstructie en duurzame ontwikkeling van de economie – financieren we bijvoorbeeld Rebuilding Potato Ukraine, een project van de Nederlandse bedrijven Agrico en APH dat gericht is op voedselzekerheid en duurzame economische groei. Met de Nederlandse bijdrage worden onder andere irrigatie en machines betaald. Ook worden trainingen gegeven aan 3.000 aardappeltelers over het professioneel telen van aardappels.’ In dit artikel staat meer informatie over het project Rebuilding Potato Ukraine.
Verduurzaming en natuur nog steeds op de agenda
Vanwege de oorlog is voedselzekerheid prioriteit nummer 1 in Oekraïne. Spelen verduurzaming van de landbouw en natuur en biodiversiteit op dit moment nog een rol? ‘Zeker,’ zegt Carolien. ‘Als je het hebt over het opnieuw opbouwen van je energiecapaciteit, dan is nu het moment om dat met duurzame energie te doen. En klimaatverandering blijft een probleem, ook al zijn we in oorlog. Je hebt bijvoorbeeld altijd irrigatie nodig om je aardappels te kunnen telen. Dat merken de boeren ook.’
Over natuur en biodiversiteit wordt minder nagedacht. Carolien: ‘Of misschien is het beter om te zeggen: op een andere manier. Neem bijvoorbeeld het gebied rondom de Kachovka-dam, die in 2023 door de Russen is opgeblazen. Die dam was altijd erg belangrijk voor de irrigatievoorziening en groenteteelt in het hele gebied. De vraag is wanneer je dat gebied weer kunt gebruiken, want het is deels bezet, of ligt in ieder geval tegen bezet gebied aan. Ondertussen ontwikkelt het zich tot een enorm natuurgebied. Misschien is het beter om de dam helemaal niet te herstellen en – los van de watervoorziening - van het gebied een natuurgebied te maken.’
‘We moeten Oekraïne blijven steunen, ook in het belang van wereldwijde voedselzekerheid’
Lidmaatschap van de EU en internationale samenwerking
Het beoogd Oekraïens lidmaatschap van de EU is ook een van de onderwerpen waarmee het LANteam in Kyiv zich bezighoudt. Om een antwoord te kunnen geven op de vraag wat dat lidmaatschap zal betekenen voor het gemeenschappelijk en het Nederlandse landbouwbeleid hebben Brussel en Den Haag immers informatie nodig. Carolien: ‘Zijn de EU en Nederland er klaar voor, als Oekraïne toetreedt? En net zo belangrijk: is Oekraïne er klaar voor?’
Met dat laatste is vooral de Europese Commissie bezig. Carolien: ‘Die monitort de voortgang in de implementatie van EU-wetgeving. Maar de vraag is ook: waar kunnen we als Nederland bilateraal bij helpen? Dierenwelzijn is bijvoorbeeld een onderwerp dat in Nederland belangrijk is en gevoelig ligt. Om die reden kijken we naar de implementatie van dierenwelzijnsregels hier in Oekraïne. Zowel bijvoorbeeld op het gebied van handhaving, met name in onze prioritaire sectoren, zoals de zuivelsector. Kunnen we daar systeemtechnisch, maar ook soms heel praktisch, iets betekenen? Bijvoorbeeld of we een studiereis naar Nederland kunnen faciliteren voor inspecteurs en beleidsmedewerkers die met dit onderwerp bezig zijn.’
Een en ander probeert Carolien zo goed mogelijk in afstemming te doen, bijvoorbeeld met de delegatie van de Europese Unie of met collega's uit Duitsland, Frankrijk of Denemarken. 'Zo proberen we te voorkomen dat we dubbel werk doen'. Ook met grote internationale financiële instellingen, zoals USAID, EBRD, IFC en FAO, is ze veel in gesprek. ‘Rabiës is bijvoorbeeld een groot probleem, maar daar is FAO heel actief mee bezig. De vraag is: hoe kun je zo nuttig mogelijk zijn in die sectoren waarin wij kennis en ervaring hebben, zoals de zuivel- en aardappelsector.’
Nederlands bedrijfsleven in Oekraïne
Is er vanuit het bedrijfsleven in Nederland veel interesse in Oekraïne? Carolien: ‘Er zijn veel Nederlandse bedrijven die al een Oekraïense vestiging hebben. Die zijn heel actief, niet alleen om zelf het hoofd boven water te houden, maar ook in het geven van humanitaire steun. Denk bijvoorbeeld aan het weggeven van generatoren en groentezaden.’ Nieuwe bedrijven die actief willen worden in Oekraïne kunnen volgens Carolien misschien beter nog even wachten. ‘In de projecten waarmee we bezig zijn, via alle instrumenten die er zijn (via RVO en bijvoorbeeld via de Ukraine Partnership Facility) hebben we gemerkt dat met bedrijven of met mensen die al ervaring hebben in Oekraïne de beste resultaten zijn te halen gezien de huidige omstandigheden.’
Voor bedrijven die meer willen weten over de kansen en mogelijkheden in Oekraïne zijn er vanuit de overheid meerdere platforms ingericht voor verschillende prioritaire sectoren, aldus Carolien. ‘Eentje daarvan is het Agriculture & Food Security Platform Ukraine en daar zijn veel Nederlandse bedrijven bij aangesloten die interesse hebben dan wel al ervaring hebben in Oekraïne. De leden van dat platform komen ongeveer elke drie maanden bij elkaar. Ik geef daar vaak een toelichting over wat de veranderingen of uitdagingen zijn. Of wat de strategie is van het Oekraïense ministerie van Landbouw.’
Agriculture & Food Security Platform Ukraine
Op de vraag naar bijeenkomsten of evenementen die interessant zijn voor Nederlandse bedrijven en instellingen, schiet Carolien in de lach. ‘Voor Oekraïne geldt een rood reisadvies. Dat wil zeggen dat geen enkel Nederlands bedrijf of kennisinstelling hier officieel op bezoek kan komen. Mijn tip is om je aan te melden voor het Agriculture & Food Security Platform Ukraine dat ik net noemde en samen met andere bedrijven een impactcluster te beginnen, bijvoorbeeld binnen de zuivelsector of akkerbouw. Met zo’n cluster behaal je in Oekraïne het meeste effect. De eerstvolgende bijeenkomst van het platform vindt begin volgend jaar plaats. Via het emailadres info@agrifoodukraine.nl kunnen mensen zich hiervoor aanmelden.'
Contact
Email: kie-lvvn@minbuza.nl
Office tel: +38 044 490 82 23
Х @AgriKyiv