Teeltgebieden in Oekraïne verschuiven door klimaatverandering

Vooral het zuiden van Oekraïne kent steeds meer extreme droogte (zie figuur 1).  Ook nu al zijn de gevolgen daarvan zichtbaar. Oekraïne heeft circa 42 miljoen hectare aan landbouwgrond, waarvan vooral de vruchtbare zwarte aarde bekend is. Dit jaar meldde de minister van milieu dat naar schatting 15 miljoen hectare land onderhevig is aan achteruitgang van de bodem, vooral een verlies aan humus en voedingsstoffen. Dat is niet alleen het gevolg van klimaatverandering, ook factoren als vervuiling met bestrijdingsmiddelen en zware metalen spelen daarin een rol. Tegelijkertijd blijven investeringen in compenserende maatregelen achter, waaronder het (juiste) gebruik van irrigatie. Dit is met name het gevolg van het zogenoemde moratorium op de aan- en verkoop van landbouwgrond. Boerenbedrijven huren op dit moment de landbouwgrond voor een periode van maximaal 50 jaar waarbij het onzeker is of de grond in de nabije toekomst wordt vrijgegeven. Langetermijninvesteringen in de landbouw blijven, zo zegt ook de Wereldbank, dan ook nog achter zonder een vrije grondmarkt.

Verschuiving van teeltgebieden

Naast een gebrek aan water is ook een stijging van de temperatuur te zien (zie figuur 2). Dit zal ook leiden tot een verschuiving van teeltgebieden in Oekraïne. Mogelijk leidt dit tot het verdwijnen van specifieke gewassen die niet kunnen gedijen in het warmere en drogere klimaat. Op dit moment worden bijvoorbeeld ook in het zuiden van Oekraïne vroege aardappels geteeld. Met de stijgende temperatuur en gebrek aan water en onvoldoende irrigatie is het zuiden steeds minder geschikt voor de teelt van vroege aardappels. En hoewel soja ook geschikt is voor drogere gebieden melden agrarische ondernemingen dat zij de sojateelt verplaatsen naar het westen van het land waar meer neerslag is.

Tegelijkertijd biedt het kansen aan andere gewassen. Het gebied rond Kherson staat bijvoorbeeld bekend om de watermeloenen. In augustus wordt jaarlijks de eerste lading watermeloen per schip feestelijk vervoerd naar Kiev over de Dnipro. Kansen zijn er voor uitbreiding van de watermeloenenteelt met exportmogelijkheden.

Klimaatslimme teelten

Omdat vooral het zuiden van Oekraïne de gevolgen van klimaatverandering ondervindt, heeft het landbouwteam Oekraïne afgelopen zomer in Kherson een webinar gegeven. Tijdens het webinar, dat samen met de FAO, het instituut NAAN en de Salt Farm Texel is georganiseerd, kwamen vraagstukken aan de orde als de achteruitgang van de bodem, verzilting en de kansen voor zilte landbouw. Verschillende soorten groente en aardappelrassen, zoals aardappels die beter tegen droogte kunnen, kunnen ook geteeld worden in gebieden die kampen met watertekort en waar verzilting optreedt. Samen met onder andere het juiste gebruik van (zoutresistente) gewassen, bemesting, watermanagement en irrigatie is het mogelijk om ook de landbouwgrond in het zuiden van Oekraïne effectief te blijven gebruiken.

Telen van erwten

De FAO heeft momenteel een project lopen in Oekraïne om de achteruitgang van de bodem te stoppen. Partners in dit project zijn een aantal grote agrarische ondernemingen en leveranciers van bijvoorbeeld gewasbeschermingsmiddelen. In Kharkiv wordt een test gedaan met het telen van (winter)erwten. In tegenstelling tot erwten die in het voorjaar worden geteeld, is deze soort beter bestand tegen droogte en temperatuurverschillen. Ook hebben zij een langere groeiperiode en zijn zij in staat om meer stikstof uit de grond te halen.

Kansen voor kwekers

Nederlandse bedrijven van uitgangsmateriaal, in pootaardappelen en groentezaden, kunnen inspelen op de veranderende teelt en teeltgebieden door te kijken welke rassen die beter gedijen bij droogte, toe kunnen met minder water of beter bestand zijn tegen langere periodes van warmte. Daarnaast is er behoefte aan informatie over mitigerende maatregelen zoals het juiste gebruik van irrigatie en andere klimaatslimme oplossingen zoals zilte landbouw.

Geen overkoepelende strategie

Het ministerie van landbouw in Oekraïne ontbreekt het aan een overkoepelende strategie om de landbouwsector toekomst- en klimaatbestendig te maken. Maar doordat internationale organisaties zoals de FAO actief zijn op dit onderwerp kan het kansen bieden om mee te draaien in internationale projecten. Daarbij is ook bewustwording belangrijk; boeren ondervinden momenteel al de problemen maar deze worden niet systematisch besproken, aangepakt of gezien als een langetermijnprobleem waar ook langetermijnoplossingen tegenover staan. Vanuit het landbouwteam Oekraïne willen wij graag bijdragen aan bewustwording, het aanbieden van klimaatslimme oplossingen en onze contacten met de internationale organisaties inzetten om deze onder de aandacht te brengen.

Bron: FAO team in Oekraïne en instituut NAAN

Carolien Spaans
Landbouwteam Oekraïne
Twitter: @AgriKiev

November 2018