2018 Oekraïne: circulaire economie nog in beginfase
Het concept van circulaire economie is in de Oekraïne nog nauwelijks ontwikkeld. De belangrijkste vraag op dit moment is: ‘wat doen we met ons afval’. De verwachting is dat de behoefte in het land aan kennis, ervaring en technologie op het terrein van circulaire economie sterk zal toenemen. De eerste Circulaire Economie Hackathon vindt plaats in oktober, een kans voor Nederlandse bedrijven en experts om zich te laten zien.
De cijfers liegen er niet om. 93% van het huishoudelijk afval in Oekraïne wordt gestort, slechts 5,6% wordt gerecycled en een verwaarloosbare 1,4% wordt verbrand.
Van hergebruik of recycling is nauwelijks sprake. Belangrijke redenen zijn:
- Laag bewustzijn van mensen waar het gaat om consumptie en omgaan met afval. In Oekraïne is men niet gewend om circulair te denken. Mensen vinden het prima dat hun afval van de ene naar de andere plek wordt verplaatst. Er is daarom onvoldoende druk op bedrijven en overheden om de afvalverwerking en –benutting te moderniseren.
- De afvalindustrie is nog niet aantrekkelijk voor investeringen. Afval = grondstof, volgens de principes van circulaire economie. Maar verwerking van verschillende soorten afval is duur. Elk degelijk bedrijf kan in principe geld lenen van internationale donoren of financiële instituties om een moderne fabriek te bouwen voor sortering, verwerking en verbranding van afval. Maar er moet dan wel voldoende cash flow zijn om de productie winstgevend te maken. Dat betekent dat Oekraïners een marktprijs moeten betalen voor afvalverwerking. Dat is nu niet het geval. Het lanceren van deze nieuwe markt wordt ook tegengehouden door een erg lage belasting op het storten van afval. Waarom moeite doen als het zo goedkoop is om het afval onder de grond te stoppen?
-
De wettelijke basis is niet op orde. Hoewel er veel gepraat wordt over de problemen, zijn er nog steeds geen wetten aangenomen. Er worden wel twee verschillende aanpakken besproken. De ene aanpak gaat uit van de vervuiler betaalt, via een verpakkingenbelasting. Het lijkt eerlijk, maar er is ook een lobby tegen deze aanpak waarbij men niet bereid is de verpakkingenbelasting over te hevelen naar het budget van de decentrale overheden. Het alternatieve idee is gebaseerd op ERP (extended responsibility of the producer). Voorgesteld wordt dat 50% van de verpakkingen wordt gerecycled. Dat binnen vijf jaar nadat nieuwe wetgeving is aangenomen. Inwoners moeten het systeem dan financieren via de rekening van de nutsvoorzieningen, ongeacht hun consumptievolume. De verwachting is dat binnen twee jaar een van beide aanpakken wordt aangenomen via wetgeving.
Circulaire landbouw
Waar in het verleden een willekeurig Oekraïens landbouwbedrijf een investeerder onder de indruk kon krijgen met een hoge opbrengst per hectare en plannen voor bedrijfsuitbreiding, vandaag de dag werkt dat meestal niet meer. De focus is verschoven naar het verbeteren van de efficiency en het implementeren van innovaties.
Deze innovaties gaan echter zelden over circulaire economie. De meeste agrarische ondernemers zien dat als ingewikkeld. Waarom mensen trainen, investeren in nieuwe technologie als doorgaan op de bestaande weg een rendement van 20 tot 30% oplevert?
Daar staat tegenover dat enkele grote en moderne bedrijven zoals Astarta en MHP al hebben geleerd hoe ze organisch afval om kunnen zetten in energie. Hun biogasinstallaties zijn een goed voorbeeld van de circulaire aanpak in de Oekraïense landbouwsector. Een van de geplande installaties wordt de meest krachtige ter wereld, waarbij 20MW wordt gegenereerd. Op dit moment zijn alle biogasinstallaties in Oekraïne uit landbouwafval goed voor slechts 25MW.
Kansen
Mede naar aanleiding van het Associatie Akkoord met de EU is Oekraïne op weg haar standaarden te harmoniseren met de EU. Circulaire economie kan daarin niet achterblijven. Op welke manier dan ook, er zal via wetgeving een markt worden gecreëerd voor afvalverwerking. Een nieuwe markt voor Oekraïne waarin men zelf geen kennis, ervaring en technologie heeft.
Voor de landbouw geldt dat vermindering van het gebruik van bijvoorbeeld gewasbeschermingsmiddelen noodzakelijk is. Boeren hebben echter onvoldoende kennis om actie te ondernemen. Zij denken ook nauwelijks na over het terugwinnen van plantaardige grondstoffen in de voedselketen. In Oekraïne worden organische reststoffen simpelweg verbrand op het veld.
Aan de andere kant doen organisaties zoals ReThink al aan het promoten van principes van circulaire economie en bewust consumeren onder Oekraïners. Zij leggen uit welke materialen of verpakkingen gerecycled kunnen worden en welke niet, koppelen innovatieve bedrijven aan mogelijke afnemers en delen succesvolle internationale cases.
Op 5-7 oktober 2018 houdt ReThink de eerste Circulair Economy Hackathon in Oekraïne. Hiermee wordt een stap gezet naar het creëren van een Circulaire Economie-gemeenschap en het faciliteren van innovaties op dit gebied. Nederlandse experts, bedrijven en startups zijn welkom om deel te nemen aan de hackathon.
De Nederlandse ambassade in Oekraïne laat overigens een marktstudie uitvoeren naar de afvalverwerkingsindustrie. Als deze is afgerond, wordt de studie publiekelijk toegankelijk gemaakt.
Landbouwteam Oekraïne
Juni 2018
Dit artikel is geschreven door Roman Puchko, mede-oprichter van de organisatie ReThink. Deze NGO faciliteert ontwikkelingen in de circulaire economie in Oekraïne. Voordat hij ReThink oprichtte, was Roman onder andere projectleider in Oekraïne voor het Dutch Ukrainian Dairy Centre. Hij heeft zijn master in Food & Agribusiness behaald aan Wageningen University & Research.
Meer informatie over ReThink op de website www.rethink.com.ua