De comeback van boslandbouw in Mexico

Eilanden opgeslokt

Veel van de chinampas werden in de loop der tijd door de groei van Mexico-Stad opgeslokt en raakten in onbruik. Hoewel er vandaag de dag nog steeds 2.000 hectare aan chinampas over is in Xochimilco, ten zuiden van Mexico-Stad, wordt op nog maar 2,5% hiervan traditionele landbouw bedreven.

Boslandbouw werd in Mexico lange tijd slechts als een overblijfsel uit het verleden gezien, van weinig belang voor de moderne tijd. In de commerciële landbouw is monocultuur de norm. Tot op de dag van vandaag is de interesse in boslandbouw vanuit de wetenschap, overheid en commerciële landbouw gering.

Hernieuwde interesse in boslandbouw

Toch keert de laatste jaren in Mexico, net als elders in de wereld, het besef terug dat boslandbouw kan bijdragen aan een betere bodemkwaliteit, waterhuishouding en biodiversiteit. En bovendien aan een hogere landbouwproductiviteit, voedselzekerheid en boereninkomsten.

In de laatste decennia wordt boslandbouw ook weer serieus bestudeerd door INIFAP, het landbouwonderzoeksinstituut van de Mexicaanse overheid, en door Mexicaanse wetenschappers aan Universiteiten zoals de Landbouwuniversiteit Chapingo. In 2016 is een netwerk van boslandbouwsystemen van Mexico (RedSAM) opgericht om onderzoek en onderwijs op het gebied van boslandbouw een impuls te geven.

Regeneratieve boslandbouw

“Boeren in Yucatan worden steeds harder geraakt door de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme droogte en hevige regen. Daarnaast raakt hun bodem steeds verder uitgeput. Hierdoor is meer kunstmest nodig, die echter steeds duurder wordt. Door gebruik te maken van de kracht van de natuur, kunnen boeren uit deze vicieuze cirkel stappen”, aldus Guus ter Haar, Operationeel Directeur bij reNature. “De overstap naar natuur-inclusief vereist wel een investering, waardoor winstgevendheid belangrijk is. Boeren zullen in de meeste gevallen dan ook overstappen naar producten met een hogere winstmarge en naast mais ook limoenen, andere fruitsoorten en hardhout gaan verbouwen.”

Diversiteit aan gewassen

In het project in Yucatán bedrijven de citrusboeren landbouw volgens de principes van de regeneratieve landbouw: minimale bodemverstoring, minder landbouwchemicaliën en een diversiteit aan gewassen (cash en non-cash, food en non-food) op hetzelfde perceel. Permanent bedekt houden van de bodem is een andere maatregel. Dat draagt bij aan een levende en gezonde bodem. De bedoeling is dat deze methode leidt tot een grotere biodiversiteit. Zo keren bijvoorbeeld bijen en andere insecten weer terug, die op hun beurt weer andere diersoorten aantrekken. Daarnaast zorgt een natuur-inclusieve manier van produceren uiteindelijk voor lagere productiekosten door de verminderde afhankelijkheid van relatief dure kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

Het Milpa-systeem

Tussen de citrusbomen wordt ook weer landbouw bedreven volgens het eeuwenoude Milpa-systeem van de Maya-indianen. Dit intercropping-systeem, waarin mais, bonen en pompoen tussen elkaar groeien, heeft belangrijke ecologische voordelen: het zorgt voor een betere stikstoffixatie in de bodem en voor natuurlijke onkruidbestrijding. Naast de citrusbomen staan er andere fruit- en houtbomen die over een aantal jaar voor een nieuwe bron van inkomsten en risicospreiding zorgen.

Demonstratieboerderij

Veel boeren in Yucatan hebben een gebrek aan kennis en financiering om over te stappen naar een dergelijk systeem. Daarom werkt reNature samen met IDH en Rabo Foundation aan een demonstratieboerderij. Daar kunnen de 4.000 boeren en boeren uit de wijde omgeving de voordelen van regeneratieve bosbouw zien.  Daarnaast voorziet Ter Haar in de nabije toekomst de opzet van een lokaal fonds waar boeren microkrediet en technische ondersteuning kunnen aanvragen om zelf over te stappen.

Trees for all in Chiapas

Ook de Nederlandse Stichting Trees for All ondersteunt boslandbouw in Mexico. Trees for All plant bossen in Nederland en in het buitenland voor een beter klimaat, meer biodiversiteit en gezondere leefomstandigheden. Hiervoor is de stichting afhankelijk van donaties van bedrijven en particulieren die hun CO₂-uitstoot willen compenseren of door middel van boomdonaties bij willen dragen aan een groenere wereld. Mexico is één van de tien landen waar Trees for All actief is.

Aanplant inheemse bomen

In de deelstaat Chiapas werkt de organisatie samen met de Mexicaanse coöperatie AMBIO aan de aanplant van inheemse bomen, zoals de ceder en de mahonie. Op deze manier worden bedreigde hellingbossen hersteld en creëert men de voorwaarden voor boslandbouw voor lokale koffieboeren. De schaduw van de nieuw bomen beschermt de koffieplanten tegen de zon en verhoogt de kwaliteit van de koffie.

Beter microklimaat

Met de invoer van boslandbouw in Chiapas biedt Trees for All een alternatief voor de traditionele slash-and-burn landbouw die de biodiversiteit aantast, aldus Jeroen van der Horst, Manager International Projects bij Trees for All. Daarnaast creëert boslandbouw een microklimaat met een betere bodemstructuur en waterhuishouding. Het project in Chiapas bevindt zich bovendien in de bufferzone van een beschermd natuurreservaat, waardoor het ook bijdraagt aan behoud van dit natuurgebied.

Eerlijk inkomen voor boeren

Net als reNature benadrukt Trees for All het belang van een eerlijk inkomen voor de boer. In het project van Trees for All komen deze inkomsten behalve uit de (gecertificeerde) koffie, noten en chilipepers uit de CO₂-credits die Nederlandse particulieren en bedrijven aanschaffen om hun eigen CO₂-uitstoot te compenseren. Zonder zo’n economische prikkel is het voor lokale boeren moeilijk te investeren in boslandbouw.

Avocado’s en klimaatverandering

In het midden van Mexico ligt de deelstaat Jalisco. Uit deze deelstaat komen veel van de avocado’s die Nederland uit Mexico importeert. Avocado’s zijn het belangrijkste landbouwproduct dat Nederland uit Mexico importeert, in 2021 voor een waarde van bijna €60 miljoen.

De aanleg van avocadoplantages in Mexico heeft geleid tot ontbossing en wordt daarom in verband gebracht met klimaatverandering. De avocadoteelt wordt echter ook bedreigd door dezelfde klimaatverandering, aldus Armando García, directeur van APEAJAL, de vereniging van avocadotelers van Jalisco: zo heeft een stijging van de temperatuur een negatieve invloed op de bestuiving van de avocadobomen en dreigen sommige regio's te warm te worden voor de avocadoteelt.

Herbebossingsprogramma

Om deze problemen te lijf te gaan, is APEAJAL met behulp van de overheid van Jalisco een herbebossingsproject gestart. De afgelopen vier jaar zijn 217.000 inheemse cipressen en dennenbomen geplant.

Naast een hogere koolstofopslag en het beter vasthouden van water, zorgt de aanplant van deze bomen voor ecologische corridors waarin insecten en kleine zoogdieren gedijen. Deze bestrijden op natuurlijke wijze de ziektes die een bedreiging vormen voor de avocadoplantages. Tevens fungeert de nieuwe aanplant als bescherming voor harde wind die de avocadobomen aantast.

Experiment met naaldbomen

Een aantal innovatieve leden van APEAJAL experimenteert zelfs met het plaatsen van inheemse naaldbomen tussen de avocadobomen, die zo schaduw opvangen van deze naaldbomen. De aanplant van bomen op avocadoplantages kan boeren kwalificeren voor bepaalde milieu-certificeringen zoals die van Rainforest Alliance. Met zo’n certificaat kunnen telers een hogere prijs vragen voor hun avocado’s.