Mexicaanse lessen in bodemverbetering
Het MasAgro Project is sinds jaren één van de belangrijkste landbouwprojecten in Mexico. Het project ondersteunt met praktisch onderzoek en training een breed scala aan boerenbedrijven in Mexico bij de verduurzaming van landbouwpraktijken. Bodemverbetering is hiervan een belangrijk onderdeel. De toepassing van de principes van conservation agriculture en de samenwerking tussen onderzoek, overheid, bedrijfsleven en boeren leiden tot aanzienlijke verbetering van de bodemkwaliteit.
Enorme diversiteit in landbouwsystemen
Mexico is een land met een enorme diversiteit in klimaat, voedsel, cultuur en landbouwsystemen. Landbouwbedrijven variëren er van grote producenten met velden van duizenden hectare, tot kleine boeren die hun eigen voedsel verbouwen in polycultuursystemen, net zoals hun voorouders dat duizenden jaren geleden ook al deden. Ondanks deze verschillende systemen, staan boeren in het hele land voor soortgelijke uitdagingen, zoals klimaatverandering, afnemende bodemkwaliteit en waterschaarste.
Vanwege de grote diversiteit aan landbouwsystemen is er geen 'one size fits all'-oplossing om landbouwsystemen te verbeteren in Mexico. In plaats daarvan moeten nieuwe concepten per bedrijf worden getest en aangepast aan lokale omstandigheden. Training van boeren in nieuwe landbouwpraktijken is ook nodig.
Lees verder onder foto
Het MasAgro-project
Dit is precies wat het MasAgro-project in Mexico beoogt. MasAgro is een onderzoeksproject en momenteel één van de belangrijkste en langstlopende projecten in Mexico’s landbouwsector. De Mexicaanse overheid ondersteunt het project. De uitvoering gebeurt door het International Maize and Wheat Improvement Centre (CIMMYT), wereldleider in publiek gefinancierd onderzoek naar mais en tarwe, en onderdeel van het CGIAR-systeem, het wereldwijde partnerschap van internationale organisaties die zich bezighouden met onderzoek naar voedselzekerheid.
Het hoofdkantoor van CIMMYT is gevestigd net buiten Mexico-City en staat momenteel onder leiding van de Nederlander Martin Kropff, voorheen rector-magnificus van Wageningen Universiteit.
Het MasAgro-project richt zich op de duurzame intensivering van landbouwsystemen in heel Mexico door middel van agronomisch onderzoek. Onderzoekers en lokale partners richten zich op nieuwe en conventionele landbouwpraktijken en vergelijken die in het veld. Praktische voorlichting aan groepen boeren is een belangrijk onderdeel van het project.
Lees verder onder foto
Principes van conservation agriculture
In deze veldproeven werken boeren en onderzoekers samen aan het ontwerp, de ontwikkeling, de evaluatie en de promotie van duurzame praktijken. In dit proces van co-creatie worden nieuwe praktijken ontwikkeld om bodemgezondheid te verbeteren, zoals de evaluatie van nieuwe variëteiten en gewassen, verbeterde bemesting, ongediertebestrijding en conservation agriculture.
Conservation agriculture is een productiesysteem gebaseerd op drie principes, die gezamenlijk de bodemgezondheid verbeteren:
- minimale grondbewerking om zo bodemdegradatie door erosie en verlies van structuur en organisch stof te voorkomen;
- permanente bedekking met gewas(resten) om de grond te beschermen tegen erosie, water vast te houden en de bodemvruchtbaarheid te verbeteren;
- gewasdiversificatie door gewasrotatie, polycultuur, mengteeltpraktijken als relay cropping of andere praktijken die onkruid, ziektes en plagen verminderen en grondvruchtbaarheid bevorderen.
De toepassing van deze principes hangt af van de lokale omstandigheden. In traditionele productiesystemen ligt de focus van onderzoek en training veelal op het tegengaan van het verbranden van gewasresten. Maar in meer geavanceerde productiesystemen ligt de focus vaker op directe inzaai of het identificeren van geschikte rotatiegewassen. Via het MasAgro-project helpt CIMMYT een breed scala van type boeren in uiteenlopende omstandigheden om conservation agriculture in hun bedrijf toe te passen.
De voordelen van conservation agriculture variëren van regio tot regio en van boer tot boer. Over het algemeen leidt minimale grondbewerking tot kostenreductie voor de boer. In het geval van regenlandbouw leidt conservation agriculture vaak tot hogere opbrengsten, omdat de mulchlaag de grond vochtiger houdt.
Toename organische stof in de bodem
Het grote aantal veldproeven dat MasAgro uitvoert in Mexico maakt het mogelijk conclusies te trekken over het effect van conservation agriculture op bodemverbetering. Zo blijkt uit een recente studie van 20 onderzoeksplatforms, waarin verschillende productiesystemen in Mexico zijn vergeleken, dat conservation agriculture leidt tot een hoger gehalte organische stof in de bodem dan in de conventionele landbouw (zie figuur 1). Het gehalte aan organische stof in de bodem is één van de belangrijkste determinanten van bodemvruchtbaarheid: het behoudt de bodemstructuur en vochtigheid en is een bron van voedingsstoffen. De hogere gehaltes aan organische stof in de studie worden verklaard door de gewasresten die op de bodem achterbleven en vervolgens door regenwormen en bacteriën werden omgezet in organische stof. Een andere verklaring is dat er minder organische stof verloren gaat door erosie en oxidatie door het ploegen, dat gangbaar is in de conventionele landbouw.
Verbetering bodemstructuur
Een andere conclusie van de studie is dat conservation agriculture leidt tot een betere bodemstructuur, vooral bij vochtige bodems. In de conventionele landbouw leidt regenval tot het inzakken van de bodemstructuur, waardoor de regen de grond niet kan infiltreren en verloren gaat door afvloeiing. Dit leidt tot minder water voor de plant om te groeien en tot bodemerosie. Daar waar conservation agriculture wordt toegepast, blijft de bodemstructuur behouden bij regen, waardoor een hogere waterinfiltratie mogelijk is. Dat helpt vervolgens de plant om droge periodes door te komen.
Soortgelijke effecten zijn waargenomen in veldproeven bij boeren. Zo werd in de Yaqui-vallei in Sonora, in het Noorden van Mexico, na 8 jaar, een organisch stofgehalte in de bodem gemeten van 0,6% bij conventionele landbouw, en 1,1% in het ernaast gelegen kavel, waar conservation agriculture was toegepast.
Voedingsstoffen uit gewasresten
Boeren in Mexico verbranden of verkopen gewasresten vaak, maar zijn zich meestal niet bewust van de voedingswaarde van deze resten. Gewasresten bevatten aanzienlijke hoeveelheden voedingsstoffen die nu vaak door meststoffen worden geleverd. Door in conservation agriculture de residuen te laten ontbinden op het bodemoppervlak, worden deze voedingsstoffen teruggevoerd naar de bodem. Het volgende gewas neemt deze stoffen dan op.
Bij de analyse van voedingsstoffen op de 20 locaties van de hierboven genoemde studie, ontdekten MasAgro-onderzoekers hogere concentraties van voedingsstoffen bij conservation agriculture, vooral in de bovenste bodemlaag. Dit geldt volgens de onderzoekers vooral voor stikstof. Voor andere voedingsstoffen, zoals fosfor, kalium en micronutriënten, hangt dit ook af van de bodemgesteldheid.
Lees verder onder foto
Samenwerking tussen onderzoek, overheid en bedrijfsleven
De resultaten van MasAgro laten zien dat de bodemkwaliteit in Mexico aanzienlijk kan verbeteren door betere landbouwpraktijken. CIMMYT werkt dan ook nauw samen met private en overheidspartners om boeren te helpen deze praktijken toe te passen. Deze samenwerking leidt tot mooie resultaten. Zo heeft de deelstaat Sinaloa aan de westkust van Mexico bijvoorbeeld centra opgezet, waar boeren (precisie)machines kunnen huren om conservation agriculture-praktijken uit te proberen voordat zij zelf zulke machines aanschaffen. In de staat Guanajuato werkt CIMMYT samen met lokale autoriteiten om de bodemvruchtbaarheid in kaart te brengen, en om op basis hiervan aanbevelingen te doen aan boeren.
MasAgro-onderzoekers en -technici werken ook samen met commerciële inputleveranciers om meststofmengsels aan te passen aan de behoeften van lokale bodems. De 'gouden driehoek' van samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven, die het Nederlandse landbouwmodel kenmerkt, blijkt zo ook in Mexico tot uitstekende resultaten te leiden.
Meer informatie
Ricardo Curiel Martinez en Simon Fonteyne, CIMMYT
Bewerking en vertaling: Erik Plaisier
Landbouwraad Mexico/Cuba
mex-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgriMexico
Mei 2020