'Agrologistiek heeft topprioriteit in Brazilië'
Bert Rikken is bijna drie jaar landbouwraad in Brazilië. In een deel van het land gaan de ontwikkelingen in de agrarische sector snel. “Precisielandbouw is in de zuidelijke deelstaten op veel bedrijven dagelijkse praktijk, vergelijkbaar met het niveau in Nederland”, zegt Rikken.
Dit artikel maakt deel uit van een serie over de landbouwraden. Lees meer over wie zij zijn en wat ze doen. Deze keer in gesprek met landbouwraad Bert Rikken in Brazilië.
Brazilië is een enorm groot land en daarom zit Rikken voor zijn werk vaak in het vliegtuig. “Ik schat 25 keer per jaar. Van Brasilia, waar ik woon en werk, naar São Paulo is twee uur vliegen. Dat is nog relatief kort in dit land. Enorme afstanden betekenen ook een enorme diversiteit, zeker ook in de landbouw.”
Rikken is sinds de zomer van 2017 werkzaam op de Nederlandse ambassade in Brasilia, de hoofdstad van Brazilië. Hij is intussen in de meeste deelstaten op bezoek geweest en verbaast zich nog steeds. “Dit is een land van uitersten”, zegt Rikken. “Er zijn hier megabedrijven met meer dan 500.000 hectare land, maar ook veel kleine boeren die nauwelijks kunnen rondkomen. Juist de diversiteit in de agrosector maakt mijn werk hier erg boeiend.”
Net als alle andere landbouwraden in de wereld wordt zijn agenda deze weken voor een belangrijk deel bepaald door corona.
Wat zijn de gevolgen van de corona-pandemie voor het agrarische bedrijfsleven in Brazilië?
“We zitten hier nog aan het begin van de curve. De besmettingen per deelstaat lopen erg uiteen, maar intussen is wel fors ingegrepen in het openbare leven. Winkelcentra en parken zijn dicht, thuis werken is de norm. Je mag de straat wel op, maar de meeste mensen blijven binnen. De druk om de regels te versoepelen neemt toe. Veel Brazilianen werken in de informele economie en verdienen nu niks. Niet werken betekent niet eten. Als het gaat om de agrarische sector zien we dat grote exportproducten zoals granen en vlees nog weinig last hebben van de crisis; oogsten en exportcijfers bereikten in de eerste vier maanden van dit jaar zelfs recordhoogten. De sierteelt krijgt wel een klap met een omzetdaling van 50% tot 70%. Veel Nederlandse emigranten zijn in die sector actief. Zij maken een slechte tijd door. Ook verschillende slachterijen zijn gesloten vanwege ziekte onder het personeel.”
'Braziliaanse stakeholders in de agrosector hunkeren naar landbouwkennis uit Nederland'
En wat zijn de gevolgen van de corona-crisis voor u persoonlijk?
“Vrijwel alle medewerkers van de Nederlandse ambassade werken thuis. Dat geldt ook voor mij en voor mijn landbouwteam. We houden contact met elkaar via Skype en WhatsApp. Dat gaat prima. Mijn overleg met bedrijven en overheden gaat nu ook allemaal digitaal. Persoonlijk contact is nu niet aan de orde. Lastig, maar niet onoverkomelijk.”
Hoe ontwikkelt de agrarische sector zich in Brazilië?
“De agrarische sector moderniseert in hoog tempo. Beter uitgangsmateriaal, duurzaam landgebruik, efficiënt omgaan met kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en water, op al die thema’s worden stappen vooruit gezet. En daarbij kijkt men vaak naar Nederland. Ik word regelmatig uitgenodigd op congressen om uit te leggen hoe Nederland dat toch voor elkaar krijgt, een klein land en dan toch zo’n vooraanstaande positie op het mondiale landbouwtoneel. De Braziliaanse stakeholders in de agrosector hunkeren naar landbouwkennis uit Nederland.
Verbetering van de agrologistiek is een andere ontwikkeling die gaande is. De 27 deelstaten van Brazilië hebben allemaal een eigen ministerie van Landbouw. Ik heb met veel van die ministers gesproken. Wat blijkt? De meesten geven agrologistiek topprioriteit. Het gaat dan om alle schakels in de keten; opslag van producten op agrarische bedrijven, gekoeld transport naar distributiecentra, overslag in de havens. Verbeteringen in de hele keten zijn nodig om verliezen te beperken.”
Lees verder onder foto
Kunnen Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen hieraan een bijdrage leveren?
“Zeker en daar zet mijn landbouwteam nu ook op in. Actueel is het plan om de grote distributiecentra van groente en fruit te moderniseren. Deze centra zijn voor de omzet van de sector van groot belang, maar ze zijn verouderd. Het jongste centrum is 40 jaar oud. Dat zegt genoeg. De federale minister van Landbouw heeft begin dit jaar een plan gelanceerd om de distributiecentra te vernieuwen. Ik was daarvoor uitgenodigd omdat veel interesse uitgaat naar logistieke technologie uit Nederland. Vervolgens hebben we een kennismakingsmissie georganiseerd naar Nederland voor de belangrijkste spelers in de Braziliaanse groente- en fruitketen. Het actieplan om de distributiecentra op te knappen, wordt komende zomer gepresenteerd. Hopelijk krijgen Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen een rol bij de uitvoering.”
Staat circulaire landbouw in Brazilië op de agenda?
“Een aantal onderdelen uit dat concept is hier aan de orde. Bijvoorbeeld verwerking van agrarische grondstoffen tot producten met meer toegevoegde waarde. Denk aan soja, vlees en groenten en fruit. Een van de speerpunten van de Braziliaanse overheid is om zulke producten te verwerken in de regio waar deze worden geoogst. Dit leidt tot minder voedselverliezen, meer werkgelegenheid en minder CO2-uitstoot.
Gewasbeschermingsmiddelen staan hier net zoals in Europa ter discussie. Men realiseert zich hier dat gebruik van pesticiden op termijn nadelig is voor de concurrentiepositie van de Braziliaanse landbouw in de wereld. Gebruik van biologische middelen neemt toe. Daar speelt trouwens het Nederlandse Koppert Biological Systems een belangrijke rol in, zowel bij bedekte teelten als in de vollegrond.”
'Je moet altijd proberen in gesprek te blijven, het gaat hier zoals het gaat'
Wat is het mooiste aan uw werk?
“De diversiteit in mijn werkzaamheden is groot, geen dag hetzelfde. Maar uiteindelijk gaat het natuurlijk om het effect van mijn inzet. Als de Braziliaanse grens open gaat voor een Nederlands product, bijvoorbeeld voor zuivel-, ei- of vleesproducten waar we nu aan werken, dan word ik daar blij van. Maar ook als Nederlandse landbouwkennis en technologie hier wordt overgenomen. Onlangs zijn afspraken gemaakt tussen Nederland en Brazilië over e-certificering bij import en export. Vanuit Nederland is de NVWA hierbij de belangrijkste partij, ons landbouwteam heeft de contacten gelegd met de juiste mensen hier.
Een heel ander punt is de ontbossing in het Amazonegebied. Rond het regenwoud liggen miljoenen hectares gedegradeerde landbouwgrond. Er is beweging op gang gekomen om deze gronden weer in te zetten voor voedselproductie, bijvoorbeeld veehouderij. De WUR is een van de betrokken partijen. Ik ben bezig om onderzoekers uit Wageningen in contact te brengen met onderzoeksinstituten hier. Mooi om een bijdrage te kunnen leveren aan zo’n belangrijk vraagstuk.”
En wat is een moeilijk aspect?
“Werk moet uitdagend zijn anders vind ik het niet interessant. Lastig is de bureaucratie in dit land. Overleg met overheidsinstanties vraagt veel geduld. Dan is het een kwestie van voorzichtig druk uitoefenen en volhouden. Je moet je niet gaan ergeren en altijd proberen in gesprek te blijven, het gaat hier zoals het gaat.”
Tegen welke cultuurverschillen loopt u aan?
“De Braziliaanse cultuur is moeilijk te omschrijven, omdat het land één grote smeltkroes is van verschillende culturen. Je valt als buitenlander eigenlijk niet op en dat is wel prettig. Behalve de taal dan, want als je geen Portugees spreekt, is de communicatie lastig. Brazilianen zijn doorgaans warm, vriendelijk, uitbundig en tolerant; muziek is erg belangrijk en de Braziliaan houdt van een feestje. Onze Nederlandse directheid wordt niet altijd begrepen. En als ik een ding mag noemen dat echt alle Brazilianen passioneert dan is dat met afstand voetbal. Daarin zijn ze toch echt beter dan wij.”
Wat is uw belangrijkste boodschap aan ondernemers die in Brazilië actief willen worden?
“Wie denkt dat ondernemers hier hun gang kunnen gaan, komt van een koude kermis thuis. Alles is hier vastgelegd in wetten en regels. Daar moet je je in verdiepen, anders loop je vroeg of laat vast. Het is ook belangrijk om hier een betrouwbare partij te vinden met wie je zaken doet. Op beide punten kan mijn landbouwteam advies geven.”