België: Waalse landbouw in vogelvlucht
De laatste cijfers van het Waals ministerie van landbouw voor 2021 tonen aan dat de meeste kerncijfers voor de Waalse landbouw relatief stabiel bleven. Ook benadrukken ze eens te meer dat de Waalse landbouw gedomineerd wordt door een extensieve rundveehouderij en akkerbouw. Die laatste staat met de teelt van voedergewassen ten dienste van de veehouderij.
Het jaar 2021 was voor de Waalse landbouw het jaar van de grote overstromingen, een sterke stijging van de inputprijzen, de vogelgriepuitbraak, maar ook van het herwinnen van de varkenspestvrije status en van relatief hoge inkomsten dankzij relatief goede prijzen voor granen en aardappelen.
Bedrijfsstructuur
Opvallend is dat in Wallonië het aantal landbouwbedrijven sinds 2013, na een lange periode van daling, zich stabiliseert rond de 12.700. Sinds 1990 is het aantal landbouwbedrijven meer dan gehalveerd. In Vlaanderen daarentegen heeft de daling van het aantal landbouwbedrijven zich ook nog na 2013 voorgezet (-60% sinds 1990). In totaal is Wallonië goed voor 35,3% van de Belgische landbouwbedrijven, terwijl het Waalse landbouwareaal 54% van het Belgische landbouwareaal beslaat.
Een andere opvallende tendens is dat deze sterke daling in het aantal landbouwbedrijven sinds 1990 vooral plaats vond bij melkveehouderijen (-75%) en gemengde bedrijven (-70%). Het aantal akkerbouwbedrijven kende in deze periode daarentegen een sterke groei (+30%).
Figuur 1: Soorten landbouwbedrijven in Wallonië (2021)
Figuur 1 toont dat Wallonië een sterk op rundveehouderij en akkerbouw geörienteerde landbouw kent (92% van de bedrijven).
Bedrijfsomvang
De gemiddelde bedrijfsoppervlakte van een Waals landbouwbedrijf bedraagt 58,2 ha. In de periode 1990-2013 was er een vergroting van de bedrijfsoppervlakte gaande, maar sindsdien lijkt er een stabilisatie op te treden.
In 2021 bedroeg het aantal bedrijven groter dan 100 ha 17%, terwijl ongeveer 33% van de bedrijven een oppervlakte had die kleiner was dan 25 ha. De belangrijkste reden voor kleine bedrijven om te stoppen was het gebrek aan een opvolger. De vrijgekomen landbouwgronden werden vervolgens overgenomen door een nabijgelegen landbouwbedrijf, die daardoor zijn areaal kon uitbreiden.
Inkomen
In 2021 steeg het arbeidsinkomen van de Waalse landbouwer met 12% tot 33.056 euro bruto en dat ondanks de prijsstijgingen van de inputs. Al met al steeg het brutoloon van 44% in 2019 naar 65% in 2021 van het gemiddelde loon buiten de landbouwsector in België. De stijging kwam vooral voor rekening van de akkerbouwbedrijven (granen en aardappelen). Alhoewel 2021 ook voor de Waalse melkveehouders een goed jaar was, konden zij minder profiteren van de prijsstijgingen.
Veeteelt
Figuur 2: Evolutie van de Waalse veestapel tussen 1990 en 2021, x 1.000 stuks
Rundvee
De Waalse veehouderij bestaat grotendeels uit runderen. In 2021 telde Wallonië iets meer dan 1 miljoen runderen, waarvan 40% melk- of zoogkoeien. Ten opzichte van het jaar 1990 betekende dit een vermindering van 30% van de rundveestapel. De daling zette zich met name in sinds 2001, doordat het aantal melkkoeien drastisch daalde (-55% sinds 1990). Hieraan liggen verschillende redenen ten grondslag : gekke koeienziekte, de dioxinecrisis, een verschuiving in het voedingspatroon van de consument, het einde van de melkquota en internationale handelsakkoorden.
In totaal is Wallonië goed voor 46% van de Belgische rundveestapel.
Met 7.482 rundveehouderijen bedroeg het gemiddelde aantal koeien per Waals rundveehouderij 141, wat een verdubbeling betekent ten opzichte van het jaar 1990. In Vlaanderen lag dit gemiddelde op 132 in 2021. De gemiddelde veestapel lag bij melkkoeien hoger dan bij vleeskoeien. Aangezien het aantal rundveehouderijen sinds 1990 met 68% is afgenomen, betekent dit dat er een concentratieproces gaande is geweest. Toch heeft nog altijd bijna 30% van de rundveehouderijen minder dan 50 koeien.
Varkens
De Belgische varkenshouderij bevindt zich traditioneel getrouw grotendeels in Vlaanderen, ondanks dat het aantal varkens in Wallonië sinds 1990 sterk is toegenomen. In 2021 waren er in Wallonië slechts 421 varkenshouders en met een gemiddelde bedrijfsomvang van 908 varkens waren ze bijna de helft kleiner dan hun Vlaamse collega’s. Waar het in Vlaanderen vaak om gespecialiseerde varkenshouders gaat, gaat het in Wallonië eerder om een nevenactiviteit. In december 2020 verkreeg België weer de varkenspestvrije status, maar desondanks blijft de export naar bepaalde landen heel moeilijk zo niet onmogelijk.
Pluimvee
De Waalse pluimveestapel bedroeg in 2021 8,5 miljoen stuks, waarvan 6,3 miljoen vleeskippen en 1,8 miljoen leghennen. Het aantal pluimveebedrijven bedroeg 333.
Ook bij de pluimveebedrijven is er een vergaand proces van schaalvergroting en concentratie gaande als antwoord op de stabiel groeiende (binnenlandse) vraag. Voorts staan deze bedrijven vaker open, zeker in vergelijking met Vlaanderen, voor alternatieve verdienmodellen, zoals biologisch of kleinschalige mobiele units voor buiten (kippenkar).
Overig vee
In 2021 werden er in Wallonië 67.660 schapen en 17.100 geiten gehouden, eigenlijk bijna altijd als nevenactiviteit en voor de vleesproductie. (zie ook ons artikel "Wallonië wil productie van lamsvlees en schapenmelk gaan stimuleren ter vervanging van import"
Akkerbouw
Graslanden zijn goed voor 42% van de Waalse landbouwgronden tegenover 58% voor akkerbouw.
Bij de akkerbouwproducten vormen granen (en meer specifiek tarwe) de grootste groep, gevolgd door voedergewassen en nijverheidsgewassen (voornamelijk suikerbieten, koolzaad en vlas). Hun geteelde areaaloppervlaktes zijn nagenoeg contant gebleven sinds 1990. De teelt van vollegrondsgroente wordt in Wallonië op slechts zeer beperkte schaal toegepast.
Figuur 3: Verdeling van de landbouwgronden naar gewassoorten in 2021
Figuur 4: Verdeling van de akkerbouwgronden naar productgroep in 2021
Biologische landbouw
De Waalse landbouw wordt ook sterk gekenmerkt door een goed ontwikkelde biologische landbouwsector. Vanwege de geringe verstedelijking is er in Wallonië meer ruimte beschikbaar voor biologische landbouw dan in Vlaanderen. Dit is dan ook terug te zien in de cijfers: ruim 15,5% van het totale aantal Waalse landbouwbedrijven was eind 2021 biologisch (in totaal 1.969 bedrijven, of te wel 1 bedrijf op 7!) tegenover slechts 3% in Vlaanderen. Doordat het gemiddelde oppervlakte van een biologische boerderij in Wallonië met 47 hectare wat kleiner was dan bij de conventionele landbouw (58 hectare), bedroeg het aandeel biologische landbouwareaal ‘slechts’ 12,4% (92.008 ha).
Weiden vormen met 73% de grootste categorie van het biologische landbouwareaal en dan vooral permanent grasland. Akkerbouw is goed voor 22,5% en de rest van het landbouwareaal wordt gebruikt voor tuinbouw (2,9%), fruit (0,7%), overig (1,0%).
In totaal is Wallonië goed voor 90% van het Belgische biologische landbouwareaal en 76% van de Belgische biologische bedrijven. Daarmee is de Belgische biologische landbouwsector bijna een exclusieve Waalse aangelegenheid.
Figuur 5: Aandeel Wallonië in Belgische biologische landbouw (2021)
In 2021 nam in Wallonië de biologisch gehouden veestapel met slechts 4% toe. Dit is de laagste procentuele groei sinds 2003. Vooral de biologische varkens- en geitenveestapel groeide fors (respectievelijk 38% en 14%), terwijl de totale veestapel in de rundveehouderij daalde (-2%), ondanks een lichte toename van het aantal melkkoeien (+1,5%). De pluimveehouderij maakte tussen 2010 en 2020 een zeer sterke groei door, zowel voor vleeskippen als voor legkippen, maar die groei vertraagde in 2021 tot 4% voor vleeskippen en 7% voor legkippen. De afgelopen 3 jaar waren de kleinschalige biologische pluimveestallen (ongeveer 200-250 legkippen of kippen) en mobiele pluimveestallen sterk in opkomst.
Het biologische landbouwareaal als geheel groeide in 2021 met 2%, maar achter dit gemiddelde cijfer schuilen grote verschillen per sector
- weidegronden, die met 67.000 hectare 73% van het biologische landbouwareaal uitmaken, bleven nagenoeg even groot (+0,4%).
- akkerbouw en voedergewassen, die met bijna 21.000 hectare goed zijn voor 22% van het biologische landbouwareaal, groeiden met 6% in reactie op een toenemende vraag.
- maar de grootste relatieve groeicijfers werden gerealiseerd in de niche-sectoren: +21% voor fruit (voornamelijk appels en peren, 664 hectare) en +16% voor groente (2.659 hectare) als gevolg van een sterk toenemende vraag van consumenten.
Voor meer informatie over de Waalse biologische landbouwsector zie ook deze website van Biowallonie.