Vlaanderen zet fors in op klimaatbestendige landbouw
Vlaanderen is bij uitstek geschikt voor landbouw: goede logistiek, hoog opleidingsniveau, veel voedingsbedrijven, vruchtbare gronden en een gematigd klimaat. Echter, die laatste troef staat onder druk met vijf zeer droge zomers in de laatste zes jaar. Inmiddels behoort Vlaanderen samen met Tsjechië en Italië tot de OESO-landen met de laagste waterbeschikbaarheidsgraad.
Omdat de droge en warme zomers van afgelopen jaren tot forse opbrengstschommelingen en dito schadevergoedingen leiden, neemt de Vlaamse overheid een reeks van maatregelen om de Belgische landbouw aan te passen aan klimaat.
Voor de lage waterbeschikbaarheidsgraad van Vlaanderen zijn verschillende redenen: hoge bevolkingsdichtheid, verstedelijking, concentratie van waterintensieve (agro)industrie en een versnelde afvoer van water door drainage van landbouwgrond en rechtgetrokken rivieren.
Verharde oppervlakte
Inmiddels is 15% van het Vlaamse oppervlakte verhard tegen tegen slechts 4-5% in 1970, wat de infiltratie van regenwater in de bodem beperkt. Daarnaast beschikt Vlaanderen over slechts een paar grote rivieren die voor hun debiet volledig afhankelijk zijn van regenwater. Volgens voorspellingen valt in Vlaanderen in de toekomst niet minder regen door klimaatverandering, maar wel onregelmatiger.
Behalve een verschuiving in de regenval wordt Vlaanderen ook geconfronteerd met een verslechterende waterkwaliteit tijdens periodes van droogte door verzilting en verontreiniging.
'De droogtes in de laatste jaren zorgen voor een sterk toegenomen bewustzijn bij de Vlaamse overheden'
Bewustwording bij overheden
De droogtes in de laatste jaren zorgen voor een sterk toegenomen bewustzijn bij de Vlaamse overheden. Naast een reactief crisisplan bij waterschaarste beschikt Vlaanderen sinds de zomer van 2020 ook over een proactieve Blue Deal om Vlaanderen weerbaarder te maken tegen droogte. En ook over een Green Deal Natuurlijke Tuinen om specifiek tuinen klimaatbestendiger te maken.
Interessant is dat deze Blue Deal een rol voor boeren ziet bij het oplossen van de droogteproblematiek. Het roept landbouwbedrijven op tot slim watergebruik, en ook om zowel de sponswerking van de bodem als de groenblauwe infrastructuur te verbeteren.
Watergebruik in de Vlaamse landbouw
Het totale waterverbruik door de Vlaamse landbouw wordt door de Vlaamse Milieumaatschappij geschat op 72 miljoen m³ in 2020. Daarvan was 75% grondwater, 11% leidingwater, 7% oppervlaktewater en 6% hemelwater.
Een enquête van het Landbouwmonitoringsnetwerk toont aan dat 62% van de Vlaamse landbouwbedrijven regenwater opvangt, vooral via reservoirs en bassins. Glastuinbouwbedrijven scoren met 82% het hoogst, en akkerbouw, groententeelt in openlucht, varkenshouderij en pluimvee het laagst (42-50%).
Sinds 2014 is een regenwateropvangsysteem verplicht bij herbouw of verbouw van een bedrijfsgebouw. Het merendeel van het water wordt gebruikt voor gietwater (52%), gevolgd door reinigen van stallen en materieel (13%), aanlengen van gewasbeschermingsmiddelen (8%), reinigen van werktuigen (7%), drinkwater voor dieren (7%) en irrigatie (6%). Volgens de enquête combineert 83% van de landbouwbedrijven meerdere waterbronnen, afhankelijk van het doel.
Waterbesparende maatregelen
Behalve op opvang van regenwater zetten Vlaamse landbouwbedrijven ook in op waterbesparende maatregelen. Zo heeft 57% van de bedrijven waterbesparende maatregelen genomen, zoals druppelirrigatie, peilgestuurde drainage, verhoging organisch stofgehalte in de bodem, aanplant van bomen en struiken en teelt droogteresistente gewassen. Dat percentage kan omhoog.
Daarmee samenhangend zet de Vlaamse overheid ook in op verbetering van de bufferwerking van bodems. Immers, Vlaanderen heeft net als Nederland een traditie van versnelde waterafvoer, maar dat beleid is volledig veranderd. Inmiddels heeft de Vlaamse overheid een vergunningplicht voor bestaande en nieuwe drainage ingesteld voor alle habitatrichtlijngebieden, inclusief een zone van 500 meter eromheen.
Met subsidies stimuleert de Vlaamse overheid de aanleg van stuwen in sloten, peilgestuurde drainage ter vervanging van gewone drainages en het verhogen van het organisch stofgehalte in de bodem.
Marktkansen voor Nederlandse bedrijven
Deze cijfers tonen aan dat verbetering mogelijk is. Immers 38% van de landbouwbedrijven vangt nog geen regenwater op en 43% heeft nog geen waterbesparende maatregelen genomen. Gezien de waterschaarste van afgelopen zomers neemt de belangstelling voor deze maatregelen toe. Dit biedt marktkansen voor Nederlandse bedrijven.
Alternatieve waterbron: gezuiverd afvalwater
Vlaanderen beschikt over meer dan 300 rioolzuiveringsstations. Deze vormen een belangrijke alternatieve waterbron voor de landbouw. Daarom lopen er verschillende onderzoeksprojecten (Irricoli en Irrigatie 2.0) naar het potentieel van gezuiverd huishoudelijk afvalwater als alternatieve irrigatiebron voor vollegrondsgroenten.
Daarnaast experimenteert men in Vlaanderen met het hergebruik van industrieel gezuiverd afvalwater. Zo voorziet het groenteverwerkingsbedrijf Ardo via een ondergronds leidingnetwerk 500 hectare landbouwgrond van gezuiverd afvalwater.
Alternatieve gewassen
Met het oog op de klimaatverandering doen Vlaamse kennisinstellingen als ILVO, Inagro, KU Leuven en VIB-onderzoek naar droogteresistente gewassen. Het onderzoek spitst zich toe op het telen en veredelen van bestaande gewassen als quinoa, kikkererwten en soja. Dit past ook in het streven van de Vlaamse regering naar een meer lokale plantaardige eiwitproductie.
Protealis, een spin-off van VIB en ILVO, heeft inmiddels twee sojaboonrassen op de markt gebracht die zijn aangepast aan het veranderende Europese klimaat.
Ook boeren en tuinders experimenteren met nieuwe gewassen. Na het succesverhaal van de Belgische wijnbouw hebben Belgische boeren zich toegelegd op de eerste lokaal geteelde abrikozen en meloenen. Mede dankzij de klimaatverandering en innovatieve teelttechnieken lagen deze producten afgelopen zomer in sommige supermarkten. Voor Nederlandse aanbieders van zaden van alternatieve gewassen en innovatieve teelttechnieken liggen er zeker kansen op de Belgische markt.
Bomen en struiken aanplanten
Om de verdamping te beperken, bevordert de Vlaamse overheid de aanplant van bomen en struiken rond percelen. Boeren kunnen daarvoor een beroep doen op aanplantsubsidies en investeringssteun. Dat is voor Nederlandse bomenkwekerijen dus interessant.
De huidige Vlaamse minister van milieu heeft als doelstelling om 4.000 hectare nieuw bos voor 2024 te realiseren. Gezien de grondschaarste in Vlaanderen ligt de uitvoering van dit plan niet op schema en ondervindt het veel verzet van landbouwers.
Duurzaam consumptiepatroon
Voedselverspilling is hoog in Vlaanderen met gemiddeld 37 kilo per persoon per jaar. De strijd hiertegen is waarschijnlijk één van de belangrijkste acties van de Vlaamse overheid met een positief effect op het klimaat (zie ook onze bijdrage aan de Agrospecial over voedselverspilling).
Daarnaast zet de Vlaamse overheid fors in op een eiwitshift ten faveure van lokale plantaardige eiwitproductie en -consumptie (zie ook onze bijdrage aan de Agrospecial over eiwittransitie in Vlaanderen).
Contact
Landbouwteam België
E-mail: bru-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgroBelgie
November 2022