Belgische aardappelsector: successen, uitdagingen en kansen
Wie België zegt, denkt al gauw aan bier en frietjes. Naast de Belgische biercultuur is ook de Belgische ‘frietkotcultuur’ inmiddels erkend als nationaal immaterieel cultureel erfgoed. Achter dit erfgoed schuilt echter een omvangrijke, innovatieve, hoogtechnologische en bloeiende aardappelsector, die een belangrijke bijdrage levert aan de Belgische economie. Ondanks dit succesverhaal staat de sector ook voor verschillende uitdagingen. Men is zich hiervan bewust en probeert hier dan ook zo goed mogelijk op te anticiperen.
Primaire aardappelsector: klimaatverandering en andere ingrijpende uitdagingen
Klimaatverandering vormt zonder twijfel de grootste uitdaging voor de Belgische primaire aardappelsector, zowel in termen van neerslagtekorten als -overschotten. In 2023 leidde zware regenval tot een misoogst van 7%, wat neerkomt op een niet-geoogst areaal van 6.000-6.500 ha. En in 2024 veroorzaakte de overvloedige regen aan het begin van het groeiseizoen voor een korte teeltperiode, wat resulteerde in een lage gemiddelde opbrengst per hectare van slechts 42,8 ton, het laagste niveau sinds 5 jaar. De extreme neerslag van afgelopen jaren benadrukt nog eens extra de noodzaak om aardappelrassen verder te veredelen voor meer robuustheid.
Naast klimaatgerelateerde problemen heeft de sector ook te maken met strengere wetgeving rondom bemesting en gewasbeschermingsmiddelen, een grote afhankelijkheid van het buitenland voor gecertificeerd pootgoed, relatief ondoeltreffende bewaringstechnieken, hogere consumenteneisen op het gebied van verduurzaming, en verslechterende bodemkwaliteit. Al deze uitdagingen hebben in 2024 geleid tot een stijging van de productiekosten met 1.000 euro per hectare (volgens North-Western European Potato Growers).
Kracht van de Belgische aardappelsector is de verwerkende industrie
Hoewel België binnen Europa “slechts” op de vijfde plaats staat wat betreft aardappelproductie, is het in enkele decennia uitgegroeid tot de grootste exporteur van verwerkte aardappelproducten ter wereld. De verwerkingscapaciteit is in die periode meer dan vertienvoudigd tot 6 miljoen ton aardappelen per jaar. De omzet van de sector wordt geschat op ongeveer 5 miljard euro en het aantal banen op 6.000.
Het economische zwaartepunt van de Belgische aardappelverwerkende industrie ligt in Vlaanderen, met wereldspelers als Agristo en Clarebout. Beide bedrijven noteren al een aantal jaren hele sterke bedrijfsresultaten, wat tot uiting komt in hun aanzienlijke investeringen. Daarbij kijken de bedrijven verder dan Vlaanderen, waar bedrijfsuitbreidingen soms moeilijk zijn door schaarste aan industriegronden en arbeidskrachten. Ook landen als India, Noord-Frankrijk en de VS staan inmiddels op hun radar, vanwege hun grote aardappelarealen, goede infrastructuur en groeiende binnenlandse markten.
|
Clarebout: familiebedrijf, sinds 1988 actief als aardappelverwerker, omzet >1 mrd euro in 2023
|
|
Agristo: familiebedrijf opgericht in 1986, omzet 1,27 mrd euro in 2023
|
Net als de aardappelproducenten, kampt ook de verwerkende industrie met sterk gestegen productiekosten. De sector is energie-intensief, wat resulteert in hoge energiekosten, bovenop de al gestegen loon- en verpakkingskosten. Daarnaast zorgt de dreiging van mogelijke handelstarieven vanuit VS voor extra onzekerheid in de sector.
Troeven: goed georganiseerde sector
De bloei van de Belgische aardappelsector is te danken aan de ideale bodemsamenstelling en het gunstige klimaat, hoewel beide momenteel onder druk staan. Kennis, innovatie, kwaliteitscontrole, traceerbaarheid, flexibiliteit, goede infrastructuur, ketensamenwerking en goede service zorgden voor de rest. De sector, die inmiddels hoogtechnologisch en dus kapitaalintensief is geworden, kan ook rekenen op een goed ontwikkelde toeleveringsindustrie met gespecialiseerde machines voor teelt, oogst, bewaring, verwerking en verpakking.
De Belgische aardappelsector is goed georganiseerd en krijgt ondersteuning van verschillende onderzoekscentra. Belpotato.be is de overkoepelende brancheorganisatie voor de gehele aardappelketen in België, terwijl FIWAP het Waalse equivalent is. Belgapom behartigt dan weer de specifieke belangen van de Belgische aardappelhandel en -verwerking. Wat betreft kennis en onderzoek wordt de sector ondersteund door onder andere Viaverda (het Oost-Vlaamse praktijkcentrum voor land- en tuinbouw, gespecialiseerd in aardappelteelt), VEG-i-TEC (het nieuwe onderzoekscentrum voor de aardappel- (en groente)verwerkende industrie van UGent in Kortrijk), het Proefcentrum voor Aardappelteelt, Inagro en het Centre Wallon de Recherches Agronomiques.
Een duidelijke en concreet voorbeeld van de goede samenwerking door de hele keten is de ‘Code van Goede Contractuele Praktijken in de aardappelsector’. De code bevordert de transparente handelsrelaties tussen de aardappelteler en -aankoper.
De jaarlijkse Interpom-beurs in Kortrijk, de belangrijkste indoor vakbeurs voor de Europese aardappelsector, is uitgegroeid tot hét jaarlijkse ontmoetingspunt voor de hele sector (producenten, verwerkers, toeleveranciers). Daarnaast is België eens in de vier jaar gastland voor de outdoor aardappelbeurs Potato Europe.
De Belgische aardappelproductie in een paar cijfers
België is de vijfde grootste aardappelproducent van Europa, na Duitsland, Frankrijk, Nederland en Polen. Het land heeft een aandeel van 8,5% in de totale Europese aardappelproductie, wat neerkomt op 4,12 miljoen ton (ter vergelijking : Nederland produceert 6,49 miljoen ton, en de mondiale productie bedraagt 385 miljoen ton). Het grootste gedeelte van de Belgische productie bestaat uit bewaaraardappelen.
Het aardappelareaal in België beslaat meer dan 100.000 ha (in Nederland is dat 157.000 ha), oftewel 7,3% van de Belgische landbouwgrond. Ongeveer 55% van het aardappelareaal bevindt zich in Vlaanderen, de rest in Wallonië. Sinds 2014 is het Belgische aardappelareaal met 20% gegroeid.
In combinatie met de relatief hoge productiewaarde zijn aardappelen goed voor meer dan de helft van de totale productiewaarde van de Belgische akkerbouwsector.