Poolse bio-markt: klein, snelgroeiend en groot potentieel

Nieuwsbericht | 19-10-2016 | 12:02

De wereldmarkt voor biologische producten is groeiend en ligt inmiddels boven de 72 miljard euro. Deze groei is eveneens waar te nemen in Polen. Bio is één van de snelst groeiende sectoren. Waar veel landen in de afgelopen jaren te maken hadden met een economische recessie, bleef de economie in Polen doorgroeien, en daarmee ook de Poolse biologische sector. De dynamische groei van biologisch in Polen is merkbaar sinds de jaren 90 van de vorige eeuw. In 2015 kocht bijna de helft van de Poolse consumenten wel eens producten met het label BIO of ECO, waarbij 11 procent van de respondenten meldde dat ze minstens 1 maal per week en 15 procent dat ze dit op zijn minst een maal per maand kopen. De Poolse bio-markt is klein, maar groeit snel en heeft veel potentieel. Vooral aan versproducten lijkt een tekort te zijn.

Structuur van de Poolse biologische sector

Het biologische areaal bedraagt momenteel ca. 600.000 ha. Ten opzichte van 2013 was dit een lichte afname, maar t.o.v. 2003 is dit nog steeds een forse toename. De afname van de laatste 2 jaar is vooral het gevolg van het aflopen van het plattelandsontwikkelingsplan 2007-2013, administratieve verzwaring en scherper toezicht op de sector. Het meeste biologische landbouwareaal is te vinden in Zachodniopomorskie, Warminsko-Mazurskie en Podlaskie.

De gemiddelde omvang van een biologisch bedrijf in Polen is ca. 25 hectare (tegenover een gemiddelde van 10 hectare van alle Poolse boeren). De grotere bedrijven liggen meer in het noorden/westen, de kleinere in het zuiden/oosten. De meeste biologische bedrijven bewerken minder dan 20 ha (51,5%), 4,7% van de bedrijven bewerkt meer dan 100 ha.

Totaal zijn er ca. 25.000 gecertificeerde biologische bedrijven in Polen. Deze zijn met name actief in de plantaardige productie (80%). Ruim 35% van het biologisch areaal wordt gebruikt voor akkerbouwgewassen (geen granen), ruim 31% is grasland en op ca. 16% worden granen verbouwd. Naast Spanje, Italië en Frankrijk, kent Polen het hoogste areaal permanente biologische teelten in Europa (ruim 85.000 ha), ruim 20% van het areaal permanente teelt in Polen is daarmee biologisch. De biologische melkproductie is redelijk stabiel, de kaasproductie steeg echter met ca. 21% tot bijna 1.100 ton. Waar producenten voorheen met name grondstoffen exporteerden naar o.a. Duitsland, neemt de verwerking van biologische grondstoffen in de afgelopen periode in Polen toe. Dit wordt o.a. Zichtbaar in het aantal verwerkende bedrijven, dat in de periode 2003 - 2015 fors toenam van 22 naar ruim 550. Maar dit aantal is nog steeds erg laag in vergelijking met het Westen, de hoeveelheid biologische bedrijven en hectares. Er is dus nog volop potentieel voor verdere vergroting van de verwerkingscapaciteit in Polen. De verwerking van biologische grondstoffen is vooral gericht op groenten en fruit (ca. 29%) en andere voedingsmiddelen zoals specerijen, dranken, etc. (ca. 28%). Graanverwerking bedraagt ca. 24% van de verwerking.

Markt voor biologische producten

De omvang van de markt wordt geschat op 150-200 mln. euro. Dit is in vergelijking met West Europese landen nog steeds klein, maar vertoont jaarlijks mooie groeicijfers (ca. 20% per jaar). Net als in andere markten, wordt de vraag naar biologische voedingsmiddelen bepaald door factoren als gezondheid, zorg voor het milieu, leveranciersvertrouwen en financiële situatie. Het zijn vooral hoogopgeleide vrouwelijke consumenten in de stedelijke gebieden die biologische producten kopen. De belangrijkste distributiekanalen voor biologische producten zijn:

rechtstreekse aankoop bij boeren en verwerkers, vaak via lokale markten;
in speciaalzaken;
in supermarkten en hypermarkten.

De volgorde van distributie sluit tevens aan op het belang van verkoop van versproducten: Versproducten worden met name direct verkocht via marktplaatsen, bij supermarkten zijn versproducten veel minder te vinden (en worden vooral verwerkte producten verkocht).

Actieplan voor voedsel en biologische landbouw in Polen voor de periode 2014-2020

Om de sector in de komende jaren verder te versterken, heeft het ministerie van landbouw een actieplan voor voedsel en biologische landbouw in Polen voor de jaren 2014 - 2020 opgesteld. Het geeft een analyse en maatregelen die moeten worden genomen om de ontwikkeling van de biologische landbouw en de markt voor biologisch voedsel te stimuleren. In het actieplan zijn 7 specifieke doelstellingen opgenomen:

Versterken van de concurrentiekracht van de biologische landbouw en vergroten van het aanbod van biologische voeding op de markt;
Stimuleren van de ontwikkeling van verwerking van biologische producten;
Diversificatie en versterking van distributiekanalen voor biologische producten;
Vergroting bewustwording bij de consument t.a.v. biologische landbouw en biologisch voedsel;
Vergroten van het niveau van de samenwerking tussen actoren in de biologische landbouw;
Versterking ontwikkeling van de biologische landbouw bij centrale en lokale overheid;
Handhaven van hoog niveau van het systeem en certificatie van biologische producten.

Steun voor de biologische sector

De Poolse overheid ondersteunt de biologische sector op meerdere manieren. Sinds 2004 is er speciale aandacht binnen het onderzoeksprogramma van de overheid. Binnen het netwerk van voorlichtingsdiensten (in Polen publiek georganiseerd), heeft de voorlichtingsdienst in Radom de specialisatie en coördinatie van biologische landbouw. Tevens steunt de overheid de sector met voorlichtings- en afzetcampagnes in en buiten Polen. Daarnaast wordt er binnen het plattelandsontwikkelingsprogramma een hectare premie voor biologische landbouw gegeven (de hectares in omschakeling ontvangen een hoger bedrag dan de biologische hectares omdat de producten uit de omschakeling nog niet als biologisch verkocht kunnen worden). Bovendien krijgen biologische producenten extra punten binnen andere maatregelen in het plattelandsontwikkelingsprogramma 2014-2020, bijvoorbeeld bij de investeringssubsidies “Modernisering landbouwbedrijven”.

Sterkte – Zwakte analyse Poolse biologische sector

Het ministerie heeft voor de Poolse biologische sector de volgende SWOT analyse opgesteld. De grootste uitdaging ligt in het versterken van de samenwerking in alle schakels in de keten, maar met name bij de primaire producent.

Als sterktes worden o.a. gezien: Relatief laag gebruik van middelen zoals gewasbeschermingsmiddelen of meststoffen, een grote interne markt (Polen heeft 38,5 mln. inwoners), gunstige geografische ligging t.o.v. van buurlanden met een hoge vraag en uitgaven aan biologische producten, grote kennis van Poolse boeren met gebruik van traditionele vruchtwisseling en andere natuurlijke methoden of handhaven of verhogen van de biologische de activiteit van de bodem, aanwezigheid van gespecialiseerde eenheid binnen de landbouwvoorlichtingsdiensten, de huidige kleinschalige landbouw structuur en biodiversiteit en de Poolse inspanningen om de status van “GGO-vrije" productie te behouden.

Als zwaktes wordt de onderontwikkelde markt, de lage beschikbaarheid van producten, de hoge prijs, hoge concentratie van de vraag binnen stedelijke agglomeraties, de relatief lage consumenten kennis over de beginselen, voordelen voor het milieu en sociale aspecten van ecologische productie, de lage organisatiegraad van producenten, veerwerkers en distributeurs, grote versnippering van de bedrijven en beperkte neiging van boeren om samen te werken, de gefragmenteerde aanvoer van agrarische grondstoffen en onvoldoende aanpassing van het aanbod aan verwerking behoeften, de grote uitvoer van primaire grondstoffen in combinatie met de import van verwerkte biologische producten en de beperkt ontwikkelde distributiekanalen van biologische producten gezien.

Verkenningsmissie Poolse biologische sector

Met de dynamische ontwikkeling van de biologische sector in het achterhoofd, organiseerde de Nederlandse Ambassade in samenwerking met Bionext van 5-8 oktober 2016 een verkennende aan Polen. Bijgaand treft een korte impressie van dit bezoek.

Dobrze

Het bezoek werd gestart met een bezoek aan DOBRZE, een community supported initiatief waarbij betrokken consumenten via een non-profit stichting biologische boeren een marktplaats verschaffen door middelen van een winkel. De winkel biedt een platform voor directere verkoop van boeren aan consumenten en maakt bio-producten beter toegankelijk voor de consument. De eerste winkel ging in 2014 open in Warschau, inmiddels is er een tweede winkel bijgekomen.

Bio Planet (www.bioplanet.pl)

Tijdens de missie werd tevens een bezoek gebracht aan Bio Planet. Dit bedrijf is in 2005 opgericht en groeit mee met het enthousiasme voor biologisch product. De omzet in 2015 bedroeg circa 20 miljoen euro. In 2016 wordt een omzetstijging verwacht van 25 procent. Het bedrijf is veruit de grootste speler in de handel en distributie van biologische producten en levert aan handelaren, speciaalzaken en retailers. Nummer 2 in de Poolse markt, EkoWital, blijft steken op een omzet van circa 10 miljoen euro. Het heeft inmiddels een product portfolio van ca. 3000 verschillende biologische producten en wil de komende jaren doorgroeien tot 4000 verschillende producten.

Bio Planet is verantwoordelijk voor onder andere Alce Nero, Allos, Bio Food, Cocoa, Terrasana en Yogi Tea in Polen. Ze produceren ook zelf bio-producten, onder andere AGF, en leveren deze producten deels onder het eigen Bio Planet-label.

Bio supermarktketen Organic Farma Zdrowia (www.organicmarket.pl)

Ook werd de biologishce keten Organic Farma Zdrowia bezocht. Dit is de grootste georganiseerde keten van biologische winkels in Polen. Totaal bestaat de keten uit 36 winkels en 2 online winkels. Het trekt totaal per jaar meer dan een miljoen klanten, Organic Farma Zdrowia groeit net als anderen met de groei van de biologische markt mee. De winkel voert een volledig assortiment van voornamelijk biologische producten (waaronder diverse uit Nederland) en maar heeft ook een aantal kleinere boeren voor het versassortiment. Met name de versproducten lopen goed. De inkoop wordt rechtstreeks gedaan, of via wholesalers als Bioplanet en EkoWital.

Bezoek biologische boeren

Tijdens het bezoek werden ook een drietal biologische boeren bezocht. O.a. Ewa en Peter Stratenwerth, een heus bio-celebrity koppel als gevolg van een succesvolle campagne op o.a. Facebook. Ewa en Peter Stratenwerth verbouwen sinds begin jaren '90 biologisch product op 28 hectare. Meer dan de helft van hun areaal wordt gebruikt om voedsel voor hun dieren te telen (6 melkkoeien en 30 geiten). Verder telen ze groente. Maar daar houdt het niet mee op: ook kaas- en bakkerijproducten worden door het innovatieve stel gemaakt. Met hun productie voorzien ze ongeveer 500 klanten per week. Teelt en verkoop is echter niet het enige wat ze doen. Het stel vindt ook het educatieve element van belang. Samen met de Universiteit Ludowy en met steun van de Deense Velux Foundation hebben ze een bio-leergang op gezet.

Ook werd een kleinere biologische teler Maciej Jabłońscy (www.rukola.pl) bezocht. Op een areaal van 7 hectare (deels plastic tunnels) wordt een veelvoud aan kruiden, eetbare bloemen, slasoorten en ruim 20 verschillende tomatenvariëteiten geteeld. De producten worden vooral afgezet in de gastronomie sector, maar tevens geleverd aan Organic Farma Zdrowia en de Biobazar. Een tweede teler, verder buiten Warschau en vooral actief in appelen en vollegrondsgroenten, zet zijn producten af op de lokale marktplaats in Radom. Hij staat op de wachtlijst voor de Biobazar in Warschau. Zijn areaal bedraagt ruim 20 hectare, 7 hiervan is grasland waarvan het gras als compostmeststof wordt ingezet.

Bezoek Natura Food, beurs voor biologische producten

De delegatie bracht tevens een bezoek aan de 9e editie van de Natura Food, een kleine maar groeiende internationale beurs voor biologische producten in Lódz. Op de beurs kregen de deelnemers een introductie van het ministerie van Landbouw over de biologische sector. Daarnaast werd de delegatie geïntroduceerd bij Polska Ekologia, de vereniging van Poolse producenten en verwerkers van biologische producten en enkele van haar ruim 110 leden: Bioplanet, Ekowital, Symbio, Elena en Blik.

Bezoek aan Biobazar, dé markt voor biologische producten in Warschau

Op een oud fabrieksterrein van ca. 2 hectare in het centrum van Warschau is de Biobazar gevestigd, de grootste marktplaats voor producenten van biologische producten in Warschau. 8 jaar geleden is de bazaar opgericht om plaats te bieden aan producenten om direct aan producenten te verkopen, de keten te verkorten en de producenten een betere marge op hun producten te garanderen. Andere voordelen zijn het directe contact met klanten (dit draagt bij aan een betere marktoriëntatie, leert je consument kennen) en de directe cash inkomsten.

MyEcolife, organisator en eigenaar van de merknaam Biobazar, wilde aanvankelijk rechtstreeks zakendoen met retailers, maar omdat dit moeizaam ging werd in november 2008 gestart met een bazaar. De eerste 2-3 jaar ging dit moeizaam, “its business for patient people” aldus Agnieszka Saternus van MyEcolife. Inmiddels is de Biobazar 3 dagen per week open, beslaat het 5 hallen, is de bazaar van 60 naar 130 vendors (boeren, verwerkers en handelaren) gegroeid en trekt het elke week ruim 5.000 consumenten. Het aanbod aan verschillende biologische producten is breed en bedraagt ruim 6.500, van groenten, zuivel, vlees, koffie en specerijen, wijn tot aan bakkerijproducten. Een goed aanbod van versproducten vormt de grootste uitdaging, met name ten aanzien van continuïteit en kwaliteit. Anderzijds zijn veel vendors met de bazaar meegegroeid, waardoor steeds beter een goed en vers productaanbod voorhanden is. Inmiddels kent Biobazar ook een variant in Katowice en Gdansk. Deze zijn recentelijk gestart en zijn daarmee in omvang ook een stuk kleiner.

ALGEMENE CONSTATERINGEN

De Poolse markt voor biologische producten groeit, maar is desalniettemin nog klein. Er lijkt met name een tekort aan biologische versproducten op Poolse markt. Dit wordt mede veroorzaakt door de moeilijke vermarkting en distributie van de producten en beperkte onderlinge samenwerking van de ruim 25.000 biologische boeren die Polen kent. Zij hebben moeilijkheden met continuïteit en kwantiteit van levering. Dit maakt dat het aanbod van biologische producten bij retailers zich richt op verwerkte producten. Anderzijds bied dit mogelijkheden voor kleinere gespecialiseerde ketens organisaties als Biobazar en Dobrze, waarbij boeren de mogelijkheid wordt gegeven directer aan de consument te verkopen.
Daarnaast lijken in Polen biologische boeren deels gedreven te worden door (omschakelings)subsidies, minder door marktkansen. Dit plaatst de hoge aantallen biologische boeren en het ruime areaal biologisch (ca. 600.000 ha) in een ander daglicht. Waar producenten voorheen vooral grondstoffen exporteerden naar o.a. Duitsland, is de verwerking van biologische grondstoffen in de afgelopen periode in Polen wel toegenomen. Inmiddels zijn er ruim 550 verwerkers van biologische producten, maar dit aantal is nog steeds erg laag in vergelijking met het Westen, de hoeveelheid biologische bedrijven en hectares. Er is dus nog volop potentieel voor verdere vergroting van de verwerkingscapaciteit in Polen of import van verwerkte biologische producten om de groeiende consumentenvraag te bedienen.