Kennis versterkt klimaatweerbaarheid West-Afrika

De noordelijke regio’s kennen van oudsher veel kleinschalige en rain-fed landbouw, ingericht op een regelmatig weerspatroon met korte regenseizoenen. Maar de laatste jaren is het er warmer dan normaal en blijft de regen steeds vaker uit. Er vindt verwoestijning plaats: de Sahel rukt steeds verder op naar het zuiden. Succesvolle oogsten worden schaarser, terwijl de bevolking exponentieel groeit. En de toegenomen droogte bedreigt naast de voedselvoorziening ook de stabiliteit, omdat het overgebleven groen onder verschillende groepen gewild is. Innovatieve oplossingen lijken urgenter dan ooit. Wat kan de Nederlandse kennis hier bijdragen?

Voorspelbare seizoenen

De seizoenen waren altijd behoorlijk voorspelbaar in Noord-Ghana. Van november tot april was het er broeierig warm en droog, met temperaturen tussen de 30 en de 40 graden. In april begon het regenseizoen voorzichtig in te treden, en van mei tot en met oktober was de regenval stabiel, met augustus en september als natste maanden.

Lokale landbouwmethoden waren zorgvuldig opgebouwd rondom de regelmatige seizoenen. Voor traditionele Afrikaanse gierstgewassen, zoals millet en sorgum bijvoorbeeld, werd de grond in april klaargemaakt en werd geplant in mei, op het moment dat de regen echt begon. Vervolgens was er stabiele neerslag waardoor de gewassen gestaag bleven groeien.

Steeds iets later

Maar de afgelopen jaren begint het regenseizoen steeds iets later en blijft de regenval de hele periode onvoorspelbaarder. Het is niet meer duidelijk wanneer de regen precies stabiliseert en boeren twijfelen over het juiste moment om te zaaien. Vaak is de regen nu pas betrouwbaar genoeg in juni, wat betekent dat er per seizoen onvoldoende tijd overblijft voor de tweede oogst. En tot overmaat van ramp kent het regenseizoen tegenwoordig periodes van droogte, die soms weken kunnen aanhouden. Omdat door de boeren vaak vuur wordt gebruikt om nieuw land in gebruik te nemen, neemt het organische stofgehalte in de vaak al verweerde bodems nog verder af en houdt de bodem maar weinig water vast. Droogte leidt dus al snel tot uitgedroogde gewassen en mislukte oogsten.

Bevolkingsexplosie

En dat terwijl er steeds meer monden te voeden zijn. In West-Afrika voltrekt zich een heuse bevolkingsexplosie. De populatie van Ivoorkust vertienvoudigde bijna in een halve eeuw; van 2,6 miljoen naar 24 miljoen, en zal tussen nu en 2050 nog eens verdubbelen naar 51 miljoen. Een ander voorbeeld is Nigeria. In 1950 had het land nog 38 miljoen inwoners, nu zijn dat er al 190 miljoen. Bij gelijkblijvende groei zal Nigeria al voor 2050 de grens van 400 miljoen inwoners passeren en heeft de stad Lagos naar schatting even veel bewoners als Duitsland vandaag: circa 80 miljoen.

Groei in stad én land

De groei vindt plaats in steden maar nadrukkelijk óók in de rurale gebieden. Bijvoorbeeld in het noorden van Ghana (waar de kleinschalige rain-fed landbouw dus steeds minder oplevert) groeit de populatie exponentieel: van 500.000 in 1960 naar 2,5 miljoen in 2010, en van de huidige 3 miljoen naar 7 miljoen in 2040. Daarbij kan niet worden uitgesloten dat de veranderende regenpatronen, erosie en verwoestijning zullen zorgen voor meer migratie uit het noorden. Een dergelijke beweging wordt al gemaakt door de nomadische Fulani-herders, die hun routes hebben aangepast en het overgebleven groen in het noorden van Ghana en Nigeria gebruiken om hun vee te laten grazen. Tussen hen en de lokale boeren zijn al gewelddadige confrontaties geweest.

Grote dilemma’s

Bevolkingsdruk en klimaatverandering, dé grote dilemma’s van deze tijd, komen allemaal samen in West-Afrika. De traditionele manier van landbouw bedrijven – rain-fed en kleinschalig – is niet meer toereikend. Op de weerspatronen is niet meer te vertrouwen en het is duidelijk dat de huidige productie niet volstaat om de sterk groeiende bevolking in de toekomst te voeden.

Lokale voedselsystemen versterken

Het is dus van groot belang om lokale voedselsystemen te versterken, om te investeren in climate smart landbouw. Hiervoor is Nederlandse kennis cruciaal: wij zijn immers toonaangevend op het gebied van duurzame en efficiënte productiemethoden.

Gelukkig is er vanuit het Nederlandse bedrijfsleven en kennisinstellingen groeiende aandacht voor de West-Afrikaanse context. Nederlandse zaadbedrijven ontwikkelen inmiddels weerbare groenterassen met wortels die zijn opgewassen tegen de droge en hete Afrikaanse bodem. Er worden op dit moment specifieke en snelgroeiende rassen voor de West-Afrikaanse markt ontwikkeld, met het oog op de lokale voedselzekerheid.

Irrigatiesystemen

Maar waar de ontwikkeling van groentezaden een proces van de lange adem is, is het probleem van onvoorspelbare regenval in relatief korte tijd op te vangen met goed functionerende irrigatiesystemen. Er zit enorme potentie in het verhogen van de voedselproductie door slimmer gebruik te maken van de regen die wél valt.

Ook hier drukt Nederland zijn stempel. Een Nederlands-Ghanees bedrijf startte enkele jaren geleden het irrigatieproject IWAD in het noorden van Ghana. Nu ligt er een zelfstandig landbouwbedrijf met hoogwaardige irrigatie in de savanne-achtige Sisili-Kulpawn rivierbekken, waar ook zaden voor de lokale markt en omgeving worden geproduceerd. Ook de omliggende kleine boeren liften mee op de kennis en de infrastructuur van dit bedrijf.

Grote kansen

Het landbouwteam in West-Afrika ziet grote kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven in het versterken van de klimaatweerbaarheid van de regio. Er wordt werk gemaakt van irrigatie – een absoluut sleutelwoord voor grote delen van de regio. Komend jaar organiseren wij een blue-green handelsmissie naar Ghana waar ook Nigeria en Ivoorkust vertegenwoordigd zullen zijn. Zo kunnen we Nederlandse bedrijven een goed beeld geven van de mogelijkheden in de West-Afrikaanse markt. De mogelijkheden zijn eindeloos en Nederlandse expertise is nodig!

Sarah Vissers en Bram Wits
Landbouwteam Nigeria, Ghana, Ivoorkust
Twitter: @bramwits @Agri_WestAfrica

November 2018