Duitsland maakt landbouwsector weerbaarder

Net als in Nederland wordt in Duitsland gekeken hoe de landbouwsector door verduurzaming, aanpassingen in de veehouderij, natuurbeheer en bescherming van veengebieden kan bijdragen aan de nationale doelstellingen voor CO_2-reductie. Minstens zo belangrijk is het om de landbouw weerbaarder te maken voor klimaatverandering. Zo is de gemiddelde temperatuur in Duitsland gestegen, komen periodes van droogte vaker voor en neemt de neerslag in de winter toe. Ook komt er vaker extreem weer voor zoals hagel, vrieskou en extreme regenval.

Noodhulp vanwege droogte

Afgelopen zomer werd er vanwege de extreme droogte in Duitsland 340 miljoen euro aan noodhulp beschikbaar gesteld aan de landbouwsector door de overheid en de deelstaten, waarbij de schade door het ministerie van Voedsel, Landbouw en Consumentenbescherming (BMEL) was becijferd op 680 miljoen euro. Schattingen van de droogteschade vanuit de deelstaten liepen in de miljarden (zie figuur 1). 10.000 landbouwbedrijven stonden op het punt om failliet te gaan.

Gevolgen extreem weer

In Duitsland is 70% van de landbouwgrond akkerland, waarop hoofdzakelijk graan- en tarwebouw plaatsvindt. Vooral deze sector had last van de droogte en extreme regenval. Het extreme weer heeft zijn weerslag op het grondwaterpeil, waarbij extreme droogte en extreme regen van negatieve invloed zijn. Bij extreme regen stroomt het meeste water van de oppervlakte af, zonder dat het bijdraagt aan de aanvulling van het grondwaterpeil.

Slechte wateropname

Bij extreme droogte verdort de bodem, wat er weer voor zorgt dat de bodem bij regen het water slechter op kan nemen. Deze periodes van extreme regen en extreme droogte versterken elkaar op deze manier in het verlagen van het grondwaterpeil. De landbouw heeft daardoor vooral in nutriëntarme regio’s problemen met de bemesting en het schoonhouden van water.

Plantenziekten

Wetenschappers voorspellen dat stijgende temperaturen en veranderingen in het neerslagpatroon gevolgen zullen hebben voor plantenziektes. Zo kan ongedierte bijvoorbeeld eerder in het jaar actief worden, zich vermenigvuldigen en voor oogstuitval zorgen. Ook zorgt klimaatverandering voor de groei van meer wilde planten, die mogelijk risicovolle ziektes voor andere planten bevatten.

Maatregelen Duitse overheid en deelstaten

Om de CO₂-uitstoot te verminderen en het klimaat te beschermen, treffen de Duitse overheid en deelstaten verschillende maatregelen. Instrumenten zijn vooral het invoeren van agrarische milieu- en klimaatmaatregelen (AUKM) en bevordering van de biologische landbouw. De doelen van de maatregelen zijn:

• verbetering van de bodemstructuur,
• bescherming van de bodem tegen water- en winderosie en bescherming tegen hoog water,
• behoud van biodiversiteit door behoud natuurlijk leefgebied,
• verbetering waterkwaliteit door het verminderen van het aandeel van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen,
• klimaatbescherming door de vermindering van uitstoot broeikasgassen,
• onderhoud en behoud van het culturele landschap.

Financiering en uitvoering

Agrarische milieu- en klimaatmaatregelen worden gefinancierd door zowel de deelstaten (programma voor plattelandsontwikkeling EPLR) als vanuit het EU-programma voor plattelandsontwikkeling ELER (ELFPO in Nederland). Op bondsniveau kan Duitsland projecten ook co-financieren met behulp van het programma voor de verbetering van de agrarische structuur en kustbescherming (GAK). Daarvoor stond in 2017 rond 765 miljoen euro ter beschikking.

In 2013 werd 610 miljoen euro overheidsbudget van de EU, de bond en de deelstaten aan agrarische milieu- en klimaatmaatregelen en biologische landbouw besteed, ten behoeve van ongeveer 5,3 miljoen hectare landbouwgrond (33% van het areaal landbouwgrond). De biologische landbouwsector ontving met 25% van het budget het grootste aandeel; de verhouding van overheidsbudget verschilt per maatregel.

Voorwaarden zelf bepaald

De voorwaarden voor agrarische milieu- en klimaatmaatregelen worden, passend bij de behoeftes, in de Duitse deelstaten zelf bepaald, rekening houdend met de EU-regelgeving. Boeren hebben de mogelijkheid om zich vrijwillig te verbinden voor een periode van vijf jaar, om in deze periode agrarische milieu- en klimaatmaatregelen op hun bedrijf toe te passen. De subsidie dekt alleen extra kosten voor agrarische milieu- en klimaatmaatregelen, of gederfde inkomsten die door de maatregelen zijn ontstaan, bijvoorbeeld de reductie van gewasbeschermingsmiddelen en de daaropvolgende lagere inkomsten.

Concrete toepassingen

Duitsland wil minder afhankelijk worden van de import van plantaardige eiwitten, vanwege onder andere een reductie van CO₂-emissies, kortere ketens, minder gebruik van anorganische stikstof en GMO-vrije diervoederketens. Tot 2018 investeerde Duitsland 19 miljoen euro in onderzoek en ontwikkelingsprojecten voor sojateelt. Het onderzoek richt zich op veredeling en teeltoptimalisatie. Er zijn demonstratienetwerken ingericht om het onderzoek op realiseerbaarheid te testen, om te informeren over voordelen van de teelt van eiwitgewassen en om advies te geven.

Effect

De stimulering heeft effect. In de afgelopen jaren nam de sojateelt in Duitsland elk jaar gemiddeld met 4.000 hectare toe, ondanks een aanscherping van de EU-regelgeving. In Beieren is de oppervlakte in 2018 zelfs met 46% toegenomen. De sojateelt is inmiddels een vast bestandsdeel binnen de vruchtwisselingscyclus.

In 2018 werd op 23.900 hectare sojabonen geteeld. Vooral in de Zuid-Duitse deelstaten Beieren (12.300 hectare) en Baden-Württemberg (7.300 hectare) is het klimaat voor de teelt van sojabonen geschikt. De klimaatverandering met langere en warmere periodes in de zomer helpt bij deze ontwikkeling.

Andere peulgewassen kennen dezelfde ontwikkeling sinds de implementatie van de eiwitstrategie. Alleen de teelt van erwten liep terug.

Biologische landbouw gestimuleerd

Duitsland ondersteunt de biologische landbouw actief omdat deze vorm van landbouw bijzonder efficiënt omgaat met hulpbronnen. Op die manier draagt de biologische landbouw bij aan de klimaatdoelstellingen. De boeren krijgen vooral hulp bij de overstap naar biologische landbouw, omdat ze hun producten pas na een wisselperiode als biologische producten mogen verkopen. Ook krijgen ze ondersteuning bij het vinden van nieuwe afzetkanalen.

Randvoorwaarden verbeteren

De Bondsregering wil vooral de randvoorwaarden van biologische landbouw verbeteren, omdat binnen de biologische landbouw enorme verschillen in de efficiëntie bestaan. Hierdoor zouden de voordelen van biologische landbouw minder doorslaggevend kunnen uitvallen. Daarom werd in 2002 het Bundesprogramm Ökologischer Landbau und andere Formen nachhaltiger Landwirtschaft (BÖLN) gelanceerd. Het doel van dit programma is het steunen van onderzoeksprojecten, kennisoverdracht en opleidingen.

Bodembescherming

Het grootste voordeel van biologische landbouw is de bodembescherming. Volgens een studie van BÖLN heeft biologische landbouw het potentieel om humusbestanden op een gelijk niveau te houden of op te bouwen. Dat is belangrijk omdat in humus grote hoeveelheden aan koolstof worden opgeslagen en gebonden. Op die manier wordt de CO₂-uitstoot verminderd. Bovendien wordt het grondwater in de biologische landbouw door een verminderde inzet van kunstmest minder belast. De biodiversiteit groeit vanwege het afzien van chemische gewasbeschermingsmiddelen.

Anna Meyer, Job de Lange
Landbouwteam Duitsland
Twitter: @AgriBerlijn

November 2018