Brazilië worstelt met tegengaan ontbossing

In geen enkel land ter wereld is er zoveel spanning tussen voedselveiligheid en ontbossing (en dus klimaatverandering) als in Brazilië. Aan de ene kant verwacht de internationale gemeenschap dat deze landbouwgigant in de komende decennia de wereld zal gaan voeden. Terwijl hetzelfde land aan de andere kant alom wordt gehekeld vanwege de daarvoor noodzakelijke uitbreiding van het landbouwareaal, vaak ten koste van de bossen.

Handschoen opgenomen

Desalniettemin heeft Brazilië de handschoen opgenomen en is het vastbesloten om op duurzame wijze de nationale voedselproductie te verhogen. De strategieën die het land hiervoor hanteert zijn:

1. de huidige ontbossing ten behoeve van landbouw definitief een halt toeroepen;
2. het herstellen en weer ingebruiknemen van gedegradeerde gronden;
3. intensivering en verhoging van de productiviteit.

Het Braziliaanse ministerie van Landbouw (MAPA) schat in dat het hiermee mogelijk moet zijn om de huidige voedselproductie in de komende jaren te verhogen zonder meer land in gebruik te nemen.

De boswet uit 2012

Sleutel in deze ontwikkeling is de Braziliaanse wet nr. 12.651, oftewel de ‘boswet’ (Código Florestal) uit 2012. Deze wet stelt onder andere dat alle boeren een aanzienlijk deel van de natuurlijke vegetatie op hun land verplicht moeten behouden: de zogenaamde Reserva Legal (RL). De omvang daarvan verschilt per regio. In het zuiden en zuidoosten van Brazilië bijvoorbeeld, waar de meeste mensen wonen, bedraagt de RL 20% van het totale bedrijfsoppervlakte, terwijl boeren in het Amazonegebied verplicht zijn om 80% (!) van hun land aan de natuur over te laten.

Daarnaast zijn grondbezitters tevens verplicht om een strook vegetatie van enkele tientalen meters langs alle natuurlijke watergangen te beschermen: de zogeheten Áreas de Preservação Permanente (APP). Beide maatregelen zijn zo draconisch dat sommige boeren in theorie hun land helemaal niet meer zouden mogen gebruiken.

Geaccepteerd

Desondanks blijkt dat het overgrote deel van de Braziliaanse boeren deze wetgeving accepteert. De bereidheid van de Braziliaanse boeren om de boswet na te komen, blijkt echter niet alleen door de afwezigheid van noemenswaardige politieke weerstand. Zo tonen recente satellietbeelden bijvoorbeeld aan dat sinds de invoering van de boswet in 2012 de boeren in de deelstaat São Paulo (de meest dichtstbevolkte in het land) gemiddeld de verplichte Reserva Legal van 20% overtreffen en samen thans meer natuur in de deelstaat beheren dan de overheid zelf. In de rest van het land is die bereidheid onder de boeren er ook, hoewel veel deelstaten nog lang niet aan de boswet voldoen, met name in het Amazone-gebied.

Controle en beheer

Uiteraard is het niet genoeg om simpelweg wetgeving uit te vaardigen en vervolgens te verwachten dat alles vanzelf goed gaat, zoals dat wel vaker in Brazilië voorkomt. Essentieel in dit verband zijn twee aspecten van de boswet, namelijk de CAR (Cadastro Ambiental Rural) en de PRA’s (Programas de Regularização Ambiental). Het eerste aspect, het CAR - oftewel het ‘plattelands milieukadaster’ - betreft een geografisch informatiesysteem waarin alle landerijen in Brazilië in één kaart worden geplaatst. Zo krijgt men overzicht van het nationaal landgebruik, naar gelang de input van de afzonderlijke landeigenaren. Die moeten deze informatie zelf invoeren in een online database.

Registratie in dit kadaster is sinds 2012 verplicht en de eerste resultaten zijn halverwege 2017 bekendgemaakt. Toen was bij benadering 80 tot 100% van al het nationaal grondbezit onder dit systeem geregistreerd.

‘Milieuregulering’

Het tweede aspect voor de implementatie van de boswet begint in januari 2019 en betreft de PRA’s - oftewel de ‘Programma’s voor milieuregulering’ – die aan de hand van de CAR-gegevens alle landerijen in Brazilië in overeenstemming moeten brengen met de boswet. Indien er een tekort heerst in RL of APP voor een afzonderlijk perceel, wordt samen met de eigenaar een plan opgesteld om het ontbrekende bos in een afzienbare periode te herstellen.

Zodoende werkt uiteindelijk elke Braziliaanse boer actief mee aan het mitigeren van klimaatverandering. Eenmaal geldig, wordt het slechts een kwestie om gemaakte afspraken te bewaken en, indien nodig, om boetes op te leggen aan eventuele overtreders. Maar onder andere door gebrek aan capaciteit en financiële middelen is handhaving ook hier weer de grootste uitdaging.

Uitdagingen

De weg naar herstel van de oorspronkelijke vegetatie is echter kronkelig. De uitvoering van zowel het CAR als de PRA’s valt onder verantwoordelijkheid van de Braziliaanse deelstaatregeringen, wat als een uitdaging wordt beschouwd, aangezien deze tegenwoordig kampen met een acuut gebrek aan kennis en middelen; met name in het Amazonegebied, waar nota bene de meeste natuur te behouden valt. Daar komt bij dat Brazilië traditioneel kampt met een gebrekkige ruimtelijke ordening en landrechten, waardoor het jarenlang (soms decennia) kan duren voordat iemand een kadastrale landtitel bezit.

Investeringen nodig

Er zullen aanzienlijke investeringen nodig zijn voor met name het aantrekken van gekwalificeerd personeel en het bouwen van kwekerijen. Dat hoopt Brazilië  te kunnen financieren met een combinatie van overheids- en privé-investeringen, aangevuld met de fondsen die beschikbaar zullen komen met het innen van boetes. Maar het kostenplaatje van de PRA’s is nog lang niet rond. Er is ook een discussie op gang gekomen, onder andere over de mogelijkheid voor het commercieel uitbaten van de Reserva Legal door gebruik te maken van duurzame agroforestry-systemen.

Niet zo simpel

Daarnaast is de strategie om gedegradeerde gronden weer in gebruik te gaan nemen, wat essentieel is voor het slagen van het Braziliaanse nul-ontbossingsbeleid. En dat is mogelijk niet zo simpel en snel te realiseren als men het soms wil doen voorkomen. Dat geldt met name in het Amazonegebied, waar de gronden nogal zijn uitgeloogd en dus moeilijk te herstellen zijn.

Kortom, de Braziliaanse plannen zijn veelbelovend en kunnen een positieve impact op het klimaat hebben. Maar er moet nog flink in de uitvoering en controle worden geïnvesteerd om daadwerkelijk succesvol te zijn. Het LAN Brazilië houdt de ontwikkelingen bij en is alert op kansen voor samenwerking met Nederland op dit gebied.

Ramon Gerrits
Landbouwassistent Brazilië
Twitter @AgriBrazilie

November 2018