Fruitafzet naar Rusland stilgevallen, wel kansen voor uitgangsmateriaal

De Russische invoerverboden voor onder meer fruit waren niet alleen een klap voor exporteurs van Nederlands en EU-fruit, ook de Russische consument heeft het gemerkt. Het aanbod van fruit in de supermarkt is sinds de maatregelen enorm verschraald en de kwaliteit is dermate slecht dat de lokale consument het product vaak in de schappen laat liggen. Resultaat is dat de verkoop van fruit in Rusland sinds 2014 met 20% is afgenomen.

De economische recessie in Rusland met een waardedaling van de roebel en hoge inflatie (13% in 2015) maken het voor de gemiddelde Rus onmogelijk om duur geïmporteerd fruit uit derde landen te kopen. De omzet van kiwi kent bijvoorbeeld een daling van 42%, wat bij prijzen van €10 voor 250 gram kiwi in de winter niet vreemd gevonden mag worden. De opkomende gezondheidshype, die net voor de ban leek te leiden tot een toename in fruitconsumptie in Rusland, is door de economische omstandigheden verwaterd. De Rus houdt het nu bij de producten die traditioneel uit Rusland komen.

Tweedeling in fruitmarkt

Traditioneel kent Rusland een tweedeling in de fruitmarkt. Er is seizoensfruit, zoals kersen, bessen, bosbessen, sleedoornbessen, aardbeien, appels, pruimen, watermeloenen, meloenen, nectarines en perziken. Deze fruitsoorten worden lokaal geproduceerd en gedurende de zomermaanden is er voldoende aanbod.

Daarnaast is er geïmporteerd fruit, dat als exotisch wordt bestempeld, zoals bananen, mandarijnen, sinaasappels, grapefruit, kiwi, appels, peren, citroenen etc.. Deze worden gedurende het hele jaar geïmporteerd. De prijssensitiviteit van exotisch fruit is veel groter dan van lokaal geproduceerd fruit. De Russen zijn sneller bereid het als ´exotisch´ bestempeld fruit te laten staan en het lokale fruit te kopen. Het lokale fruit maakt namelijk onderdeel uit van de traditionele gerechten die nog steeds veel gegeten worden. Buiten het seizoen is men dan ook bereid meer te betalen voor lokaal fruit, terwijl men het exotisch fruit laat liggen.

Waar fairtrade en biologisch fruit nog maar net begonnen door te breken in Rusland, stagneert de afzet sinds de sancties van kracht zijn geworden. De gemiddelde Rus is niet bereid/in staat meer te betalen voor fairtrade of biologisch fruit. De Rus die het wel kan betalen, vraagt zich af of het als fairtrade of biologisch gelabelde product, ook inderdaad een fairtrade of biologisch product is.

Importsubstitutie biedt kansen

De Russische overheid heeft haar invoerbeperkingen uit augustus 2014 uitgelegd als een zaak van nationale veiligheid en als een doelbewuste keuze om tot meer zelfvoorziening te komen. Lokalisering en importsubstitutie zijn de sleutelwoorden van het Russisch economisch beleid geworden.

De tuinbouw heeft hiermee de langgezochte steun in de rug gekregen om de productie op te voeren. Daarvoor zijn rentesubsidies en andere financiële steunmaatregelen voor investeerders beschikbaar gesteld.

Investeringen in boomgaarden

De nadruk van de overheidsondersteuning in de fruitsector is gericht op de productie van bessen, appels en peren. Met name in de zuidelijke regio’s wordt momenteel fors geïnvesteerd in boomgaarden voor de appelteelt. Het zal echter nog even duren voordat deze investeringen hun vruchten af zullen werpen. Daarnaast zijn de regio´s die geschikt zijn voor deze productie (Noordelijke Kaukasus) qua veiligheid behoorlijk instabiel. Bessen en peren worden buiten het seizoen nog voornamelijk geïmporteerd.

Voor Nederlandse bedrijven bieden deze investeringen echter kansen. De Russen kopen hun uitgangsmateriaal namelijk in het buitenland. Bedrijven die willen exporteren naar Rusland moeten echter opgenomen zijn op een lijst van bedrijven die mogen exporteren naar Rusland. Op dit moment zijn er nog geen Nederlandse bedrijven op deze lijst opgenomen. Rosselkhoznadzor, de Russische inspectiedienst, heeft echter onlangs een verzoek gedaan aan Nederland een inspectie uit te mogen voeren bij Nederlandse bedrijven die jonge fruitbomen willen exporteren naar Rusland. Deze bedrijven kunnen dan opgenomen worden op de lijst van bedrijven die mogen exporteren naar Rusland. Dit verzoek kwam echter helaas aan het einde van het seizoen, waardoor er geen uitgangsmateriaal meer voor inspectie en export naar Rusland beschikbaar was. De NVWA heeft Rosselkhoznadzor echter uitgenodigd om het volgende seizoen, later dit jaar, een inspectie uit te voeren in Nederland.

Wat als de sancties wegvallen?

Wat zal gebeuren als de sancties in de toekomst opgeheven worden en hoe kunnen Nederlandse bedrijven hierop inspelen? Er is zeker wat veranderd sinds de invoering van de sancties. De consument heeft minder te besteden, de roebelkoers is stevig gedaald en de vraag naar lokale producten is gestegen. Er wordt echter nog veel fruit geïmporteerd. De kwaliteit van dit fruit is echter lager dan men gewend was en anders dan in andere sectoren zal het nog even duren voordat Rusland een gegarandeerd aanbod van fruit over het hele jaar kan garanderen. De doorvoer uit derde landen van in Russische ogen ´exotisch fruit´ is dan ook een handelsstroom voor Nederland die blijft bestaan, maar wel beperkt zal blijven. De Russen zijn namelijk niet bereid elke prijs te betalen voor het in hun ogen exotische fruit.

Daarnaast zal, indien de sancties worden opgeheven, ook de markt voor bessen en peren weer opkrabbelen, mits concurrerende prijzen worden neergezet naast de huidige leveranciers. De dalende trend, die sinds 2008 in gang was gezet, kan wellicht weer worden opgepakt op het niveau van 2014. Het zal echter een dalende trend blijven, omdat de Russen zullen blijven investeren in het opzetten van eigen productie en de banden met de landen in de Euraziatische Unie, waar traditioneel grote fruitexporteurs zitten, blijven aanhalen.

Erik Smidt, landbouwbureau Rusland

Juni 2016