Deense initiatieven tegen voedselverspilling

Verder heeft de Nordic Council meerdere onderzoeken gepubliceerd over het tegengaan van voedselverspilling in de verschillende Scandinavische landen. Een voorbeeld hiervan is een rapport over maatregelen (2017, Engels) die genomen kunnen worden tegen voedselverspilling, met praktische aanbevelingen voor politiek beleid maar ook voor bijvoorbeeld voedselbanken en donoren. Andere relevante rapporten gaan bijvoorbeeld over datumetikettering en voedselverspilling (2016, Engels) en het gebruik van voedselafval als biobrandstof (2017, Engels).

Rapporten en onderzoeken

De milieubewuste denktank CONCITO heeft in 2011 een onderzoek gedaan naar verborgen voedselverspilling (Deens), dat wil zeggen voedsel dat verspild wordt tijdens het productieproces. Het onderzoek werd gefinancierd door het Promille-afgifts-fonds (een fonds ter bevordering van de landbouw- en voedselindustrie) en Fødevareministeriet. Het onderzoek stelde de achterliggende oorzaken van voedselverspilling bij primaire producenten, de voedselindustrie en de detailhandel vast en gaf praktische voorstellen om deze voedselverspilling te verminderen.

Miljøstyrelsen (Environmental Protection Agency), onderdeel van het ministerie van Milieu en Voedsel, heeft tussen 2014 en 2016 een aantal Deenstalige achtergrondrapporten over voedselverspilling geschreven. Onderwerpen zijn o.a. het in kaart brengen van de hoeveelheid huishoudelijk afval in Denemarken en voedselverspilling in de detailhandel. De rapporten zijn online toegankelijk (Deens). In april 2017 heeft Miljøstyrelsen een rapport geschreven over “Food waste prevention in Denmark” (Engels), waarin onder andere geconcludeerd wordt dat het voorkomen van voedselverspilling grote voordelen heeft voor het milieu.

Voedselverspillingsjagers

Een anti-voedselverspillingsinitiatief van Miljøstyrelsen zijn de zogenaamde “voedselverspillingsjagers” (Deens). Private en openbare kantines en cateraars kunnen gratis een bezoek krijgen van een voedselverspillingsjager, een consulent die het personeel kan helpen met het verminderen van voedselverspilling. Volgens de afdeling AgroTech van Teknologisk Institut, een onderzoeksinstituut dat bedrijven en overheidsinstanties helpt met technologische ontwikkeling en innovatie, kan een bezoek van een voedselverspillingsjager leiden tot wel 50% minder voedselverspilling.

NGO's

Stop Wasting Food

De non-profitorganisatie Stop Wasting Food (Engels), opgericht in 2008, is waarschijnlijk de bekendste anti-voedselverspillingsorganisatie in Denemarken. Stop Wasting Food werd opgericht door de van oorsprong Russische Selina Juul, die emigreerde naar Denemarken en zich daar verontwaardigde over de grootschalige voedselverspilling in supermarkten. Selina Juul is uitgegroeid tot het boegbeeld van de anti-voedselverspillingsbeweging in Denemarken. Stop Wasting Food is begonnen in Denemarken maar is inmiddels ook actief in het buitenland. Stop Wasting Food organiseert projecten, activiteiten, campagnes en evenementen die voedselverspilling tegen moeten gaan. De organisatie heeft een groot aantal supermarkten, instanties en bekende personen aan zich weten te binden, zoals het ministerie van Milieu en Voedsel en supermarktketens Rema 1000, Coop Danmark, KIWI, LIDL en Netto en heeft de steun van onder anderen de ministers Karen Ellemann van Visserij en Esben Lunde Larsen van Milieu en Voedsel en een groot aantal Deense politici, TV-persoonlijkheden en koks. Projecten (Engels) die Stop Wasting Food heeft gedaan zijn bijvoorbeeld het maken van gratis onderwijsmateriaal voor scholen (Deens) over voedselverspilling  en het uitbrengen van een kookboek met restjes als voornaamste ingrediënten.

NGO's

Stop Wasting Food

De non-profitorganisatie Stop Wasting Food (Engels), opgericht in 2008, is waarschijnlijk de bekendste anti-voedselverspillingsorganisatie in Denemarken. Stop Wasting Food werd opgericht door de van oorsprong Russische Selina Juul, die emigreerde naar Denemarken en zich daar verontwaardigde over de grootschalige voedselverspilling in supermarkten. Selina Juul is uitgegroeid tot het boegbeeld van de anti-voedselverspillingsbeweging in Denemarken. Stop Wasting Food is begonnen in Denemarken maar is inmiddels ook actief in het buitenland. Stop Wasting Food organiseert projecten, activiteiten, campagnes en evenementen die voedselverspilling tegen moeten gaan. De organisatie heeft een groot aantal supermarkten, instanties en bekende personen aan zich weten te binden, zoals het ministerie van Milieu en Voedsel en supermarktketens Rema 1000, Coop Danmark, KIWI, LIDL en Netto en heeft de steun van onder anderen de ministers Karen Ellemann van Visserij en Esben Lunde Larsen van Milieu en Voedsel en een groot aantal Deense politici, TV-persoonlijkheden en koks. Projecten (Engels) die Stop Wasting Food heeft gedaan zijn bijvoorbeeld het maken van gratis onderwijsmateriaal voor scholen (Deens) over voedselverspilling  en het uitbrengen van een kookboek met restjes als voornaamste ingrediënten.

REFOOD

Het REFOOD-label (Deens) is opgericht in 2014 en is een soort keurmerk voor bedrijven en organisaties in de voedsel- en dienstensectoren die zich inzetten tegen voedselverspilling en vóór hergebruik. Dit kunnen bijvoorbeeld restaurants, hotels, cateraars en instituties zijn. Het voordeel voor bedrijven is dat zij hun klanten en samenwerkingspartners kunnen laten zien dat zij duurzaamheid belangrijk vinden. Het is gratis om lid te worden van REFOOD en hun label te gebruiken, mits het bedrijf drie voedselverspillingsbeperkende initiatieven van REFOOD opvolgt en een plan heeft voor hergebruik van voedselafval. Volgens REFOOD zelf hebben al 870 bedrijven en organisaties zich aangemeld.

Liefdadigheidsorganisaties

Er is een groot aantal liefdadigheidsorganisaties actief in Denemarken, meestal werkzaam op basis van vrijwilligers, die sociale werkzaamheden combineren met het tegengaan van voedselverspilling. Vaak halen deze organisaties voedseloverschotten op bij groothandels en supermarkten en delen dit eten uit aan opvangcentra, verzorgingstehuizen, crisiscentra en mensen die het niet zo breed hebben. De grote landelijke voedselbank (Engels) is een voorbeeld hiervan. Deze voedselbank werd opgericht in 2008 en is actief in bijna heel Denemarken. Sinds 2016 werkt de Voedselbank samen met supermarktketen Netto. In 2014 zei persvoorlichter Jesper Ingemann dat de Voedselbank een pionier (Deens) is binnen de Scandinavische landen met betrekking tot de manier van inzameling en distributie van voedsel.

Een vergelijkbare lokale liefdadigheidsorganisatie is LOFU (Deens), die begon in de stad Vordingborg en inmiddels ook actief is in andere plaatsen in Denemarken. In 2016 werkte LOFU samen met supermarktketen Coop, toen het voedsel dat overbleef na de beurs Coop Voedseldagen Live (Deens) aan LOFU gedoneerd werd.

Een ander lokaal initiatief is Projekt Dakloos (Deens), opgericht in 2012. Projekt Dakloos biedt voedsel en zorg aan voor daklozen in Kopenhagen en werkt samen met supermarktketen Rema 1000 en de organisatie Stop Wasting Food.

Meer lokale initiatieven zijn vrijwilligersorganisatie Deel het eten (Deens) in de gemeente Favrskov, de organisatie Noordjutlands Voedseloverschot (Deens) in Noord-Jutland, initiatief Stop Voedselverspilling Silkeborg (Deens), werkzaam in de plaatsen Silkeborg en Kjellerup sinds 2016, en het initiatief Kolding Voedselhulp (Deens), werkzaam in de stad Kolding sinds 2015. De organisatie Eten voor iedereen (Deens), werkzaam in de stad Gilleleje sinds 2016, deelt niet alleen voedseloverschotten uit maar heeft ook keukens waarin kookcursussen gegeven worden voor vluchtelingen die graag willen leren hoe ze kunnen koken met Deens eten. Het initiatief Foodsharing Copenhagen (Engels) zorgt ervoor dat voedsel dat anders weggegooid zou worden uitgedeeld wordt aan degenen die daar belang bij hebben. Hun voedsel bestaat uit de overschotten van groothandels maar ook uit donaties van particulieren. Foodsharing Copenhagen is actief op Facebook en organiseert dagen waarop mensen eten kunnen komen langsbrengen of ophalen op wisselende locaties in Kopenhagen. Deze dagen worden bekendgemaakt via evenementen op hun Facebookpagina. De doelgroep van Foodsharing Copenhagen is niet per se het minder vermogende deel van de bevolking maar iedereen die te veel eten graag wil delen met anderen en zo voedselverspilling tegengaan.

Een andere opvallende vrijwilligersorganisatie is Stop Verspilling Lokaal (Deens), opgericht in 2016 door de toen zeventienjarige Rasmus Erichsen (Deens). Stop Spild Lokalt werkt met vrijwilligers en deelt voedseloverschotten van lokale supermarkten maar ook andere spullen uit aan mensen die zich dit niet kunnen veroorloven. De organisatie bereikt hun doelgroep en particuliere donateurs met behulp van 70 lokale Facebookgroepen. Samen met zijn vader en grootvader opende Rasmus Erichsen een winkel in Korsør (Deens) waar mensen gratis voedselwaren en spullen zoals speelgoed kunnen halen.

Een initiatief dat educatie als voornaamste doel heeft is de organisatie Voedselscholen (Deens). Voedselscholen organiseert schoolweken voor kinderen waarbij zij leren gezond eten te koken en waarbij ze op excursie te gaan naar boerenbedrijven en voedselfabrikanten. Voedselscholen is werkzaam op verschillende plaatsen verspreid over heel Denemarken en is afhankelijk van vrijwilligers. De scholen vinden doorgaans plaats gedurende één week in schoolvakanties van maandag tot en met vrijdag. In 2016 was het hoofdthema van Voedselscholen het verminderen van voedselverspilling (Deens).

Bedrijfsleven

Korting op supermarktproducten met beperkte houdbaarheid

Verschillende supermarktketens in Denemarken hebben sinds een aantal jaren in hun beleid opgenomen dat voedselverspilling tegengegaan moet worden. Dansk Supermarked, bijvoorbeeld, het overkoepelende bedrijf van de supermarkten Netto, føtex en Bilka, heeft volgens hun jaarrapport van 2016 (Engels) hun voedselverspilling tussen 2015 en 2016 verminderd met 5,2% en heeft het doel om hun voedselverspilling vóór 2030 te verminderen met 50%. Supermarktketen Coop (Deens) wil jaarlijks hun voedselverspilling verminderen met 10%.

Een inmiddels veelgebruikte strategie om voedselverspilling bij supermarkten te voorkomen is het geven van korting op voedsel dat bijna over de houdbaarheidsdatum is. Volgens woordvoerders van de supermarktketens Rema 1000 en Coop is deze strategie bij hen een groot succes. Max Skov Hansen van Rema 1000 schat dat het aanbieden van deze producten met korting de voedselverspilling van de supermarktketen met circa 60% (Deens) heeft verminderd. Deze strategie ziet Rema 1000 als een win-win-win-situatie: de klant krijgt vers voedsel tegen een voordelige prijs, de supermarkt verdient aan voedsel dat anders weggegooid zou worden en bovendien wordt er minder voedsel verspild. Het is een strategie die aanslaat: volgens een onderzoek (Deens) uit 2016 koopt namelijk 43% van de Denen één of meerdere keren per week afgeprijsde beperkt houdbare producten, met name jonge Denen tussen de 18 en 35 jaar.

Aandacht voor de alleenstaande klant bij Rema 1000

Andere maatregelen die sommige Deense supermarkten nemen om voedselverspilling te voorkomen richten zich tegelijkertijd op de alleenstaande klant. Geïnspireerd door de organisatie Stop Wasting Food is de Deens-Noorse supermarktketen Rema 1000 in 2008 gestopt met het geven van korting op grote hoeveelheden. Ook heeft Rema 1000 in 2015 in samenwerking met de broodproducent Schulstad kleinere zakken brood (Deens) gemaakt om alleenstaande klanten tegemoet te komen en het weggooien van oud brood te voorkomen.

“Verleng je aanbieding” bij LIDL

Een andere strategie van LIDL om voedselverspilling tegen te gaan is het initiatief “Verleng je aanbieding” (Deens) dat begon in 2015. Dit initiatief houdt in dat klanten twee weken lang (Deens) gebruik kunnen maken van een aanbieding, in plaats van extra veel van het betreffende product in één week te kopen en dat vervolgens misschien niet allemaal te kunnen gebruiken.

Ideeënwebsite van Netto

In 2017 heeft supermarktketen Netto de website Voedselverspillingsideeën (Deens) opgezet waarbij mensen ideeën konden insturen over hoe voedselverspilling in Denemarken tegengegaan kan worden. Het beste idee werd beloond met 10.000 Deense kronen en de 30 beste ideeën werden verzameld in een gratis toegankelijk verslag (Deens).

Betere verpakkingen bij Coop met Teknologisk Institut

In 2014 werkten onderzoeksinstituut Teknologisk Institut, supermarktketen Coop en verschillende voedsel-, machine- en verpakkingsfabrikanten samen om de verpakkingen (Deens) van voedselwaren te verbeteren. Het doel van dit project was om verpakkingen te ontwikkelen die minder belastend zijn voor het milieu en tegelijkertijd het verpakte voedsel langer houdbaar maken.

Kerstdonaties van supermarkten

Als supermarkten ondanks deze maatregelen een voedseloverschot hebben, wordt dit op lokaal niveau soms aan liefdadigheidsorganisaties geschonken. Op landelijk niveau is het de laatste jaren populair om Kerstprojecten te organiseren. In 2015, 2016 en 2017 werkten supermarktketen Rema 1000, de organisatie Stop Wasting Food en de liefdadigheidsorganisatie Dansk Folkehjælp samen om het landelijke project “Kerstoverschot” (Deens) te realiseren. Bij dit project werden voedseloverschotten weggegeven aan Deense families die dit goed konden gebruiken. Supermarktketen LIDL voerde een gelijksoortige kerstactie (Deens) uit in 2017 in samenwerking met de liefdadigheidsorganisatie Blå Kors. Het voedseloverschot van 18 LIDL-winkels in heel Denemarken werd gedoneerd aan sociaal kwetsbare Denen. In 2017 werkte supermarktketen Coop samen met vrijwilligersorganisatie Stop Verspilling Lokaal voor een vergelijkbaar Kerstproject (Deens).

Wefood

In februari 2016 werd de supermarkt WeFood (Engels)  geopend in Kopenhagen op initiatief van de liefdadigheidsorganisatie DanChurchAid (Deens: Folkekirkens Nødhjælp). WeFood verkoopt voedseloverschotten van lokale supermarkten tegen een 30% tot 50% lagere prijs (Engels) dan in de gewone supermarkt. In tegenstelling tot veel andere winkels die voedseloverschotten verkopen richt WeFood zich niet op het armere deel van de bevolking maar op de bevolking in het algemeen. WeFood werkt op basis van vrijwilligers en de winst gaat naar anti-armoede-initiatieven op andere plaatsen in de wereld. Wegens succes werd in november 2016 een tweede winkel geopend in Kopenhagen.

Rub & Stub

Rub & Stub (Deens) is een initiatief dat “een duurzame eetcultuur” in Denemarken nastreeft. Rub & Stub kookt eten, maar geeft ook advies en workshops over hoe voedselverspilling tegengegaan kan worden. In april 2018 biedt Rub & Stub in samenwerking met de avondschool FOF København een korte cursus aan over hoe voedselverspilling vermeden kan worden bij het koken.

Jensens Bøfhus

Restaurantketen Jensens Bøfhus gaf in 2015 aan maatregelen (Deens) te nemen tegen voedselverspilling, onder andere door het introduceren van “doggybags” waarin klanten overgebleven eten mee naar huis kunnen nemen. Ook hebben klanten de mogelijkheid om meerdere keren extra gerechtjes bij te bestellen in plaats van veel in één keer te bestellen met het risico niet alles op te kunnen eten.

Smeltkroes

Het bedrijf Smeltkroes (Deens) heeft als missie het verminderen van voedselverspilling, en dan met name het eten dat overblijft op de borden van gasten in restaurants en dat vervolgens weggegooid wordt. Omdat het concept “doggybags” volgens hen nooit echt is aangeslagen in de Deense restaurantcultuur, hebben zij een concept ontwikkeld “dat beter appelleert aan de Denen en hun waarderingen”. Wat dit concept is blijft mysterieus, maar is op aanvraag meer informatie over te krijgen.

Ziekenhuizen en verzorgingstehuizen

Een aantal ziekenhuizen en verzorgingstehuizen (Deens) zetten zich actief in om voedselverspilling in hun keukens tegen te gaan. In een kort onderzoeksproject in Herlev Hospital (Deens) uit 2011, bijvoorbeeld, vroegen gastheren en –vrouwen de patiënten of zij zin hadden in een specifiek soort eten in plaats van hen het standaardmenu voor te schotelen. Het resultaat was de patiënten meer aten, dat er minder overgebleven eten weggegooid werd en dat er minder eten besteld werd uit de keuken. De overheidsinstantie Region Hovedstaden heeft in 2014 een brochure (Deens) samengesteld met tips voor ziekenhuiskeukens en andere cateraars om voedselverspilling te voorkomen.

De Voedselwagen

De website en app De Voedselwagen (Deens), een netwerk dat cateraars en bestellers online aan elkaar koppelt, zorgt ervoor dat porties in de gewenste grootte (Deens) besteld kunnen worden en dat maaltijden ook afbesteld kunnen worden om zo het weggooien van eten te voorkomen.

Daka ReFood

Het afvalverwerkingsbedrijf Daka ReFood (Deens) werd begonnen in 2012 om het verloren gaan van bruikbaar etensafval tegen te gaan. Het bedrijf zamelt etensafval in van supermarkten, kantines, voedselproducenten, scholen, cateraars, restaurants, ziekenhuizen en hotels. Daka ReFood hergebruikt dit afval om biogas te produceren. Ingezameld vet en frituurolie worden gebruikt om biodiesel van te maken. Opmerkelijk is dat het bedrijf op de website zegt dat landen zoals Nederland (Deens) al een afvalsorteringscultuur hebben dat het mogelijk maakt om meer resources uit voedselafval te halen. Daka ReFood is één van de oprichters van het ReFood-label.

Nulvuilnis

Een ander project dat zich met afval bezighoudt is Nulvuilnis (Deens). Dit project, begonnen in 2013, is een samenwerking tussen afvalverwerkingsbedrijf AVV, Aalborg Universitet, communicatiebureau Tankegang en de gemeentes Brønderslev en Hjørring. Het project Nulvuilnis vraagt aandacht voor afvalsortering en het voorkomen van afval en adviseert lokale huishoudens hoe zij zo min mogelijk afval kunnen produceren en zoveel mogelijk kunnen recyclen. Een onderdeel van hun aanpak richt zich op het voorkomen van voedselverspilling. Nulvuilnis is nu gebaseerd in het dorpje Tversted in Jutland, maar wil zich uitbreiden naar de rest van Denemarken. Volgens een verslag (Deens) van het jaar 2014 verminderden de huishoudens die meededen aan het project van Nulvuilnis hun hoeveelheid afval met ruim 20%.

Apps

Er zijn een groot aantal Deense apps die particulieren de mogelijkheid geven om zelf voedselverspilling tegen te gaan. Sommige van deze apps zijn ontwikkeld door supermarkten, zoals de app Eten moet gegeten worden (Deens), een samenwerking tussen supermarktketen Netto en de Voedselbank die ontwikkeld werd in 2016. Met behulp van deze app kun je zien in welke Netto-vestigingen er producten die de houdbaarheidsdatum naderen met korting worden aangeboden. Zowel winkelmedewerkers als klanten kunnen deze informatie delen.

Een andere categorie van apps zijn de apps waarmee tegen een gereduceerde prijs overgebleven voedsel gekocht kan worden van restaurants, bakkerijen, supermarkten en andere winkels. Het voedsel kan dan meestal direct via de app besteld en gekocht worden en vervolgens opgehaald worden bij de betreffende winkel. Vaak geven deze apps de gebruiker de mogelijkheid om bepaalde winkels te volgen en sturen ze een notificatie als deze winkel voedsel over heeft. Het voordeel is dat restaurants en bakkerijen niet blijven zitten met overgebleven eten dat weggegooid moet worden en dat de klant goedkoop eten kan krijgen. Een van de grootste apps in Denemarken is de app YourLocal (Engels), die in 2015 werd opgestart in Kopenhagen. YourLocal is nog voornamelijk in gebruik in Denemarken maar heeft ook al een aantal aangesloten winkels in het Duitse Hamburg en het Zweedse Malmö. De andere veelgebruikte app is het eveneens van oorsprong Deense Too Good To Go (Engels). Deze app werd opgestart in 2016 en is inmiddels ook actief in Nederland, België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Noorwegen en Zwitserland. Een vergelijkbare app met een iets kleiner aantal aangesloten restaurants en winkels is Red het eten (Deens).

De app Deel Jouw Eten (Deens), opgestart in 2017, koppelt niet restaurants en winkels aan klanten, maar laat particulieren voedsel met elkaar delen. Gebruikers kunnen een account aanmaken en eten dat zij niet zelf nodig hebben gratis aan andere gebruikers aanbieden. De app geeft ook een overzicht van Facebookgroepen, organisaties en winkels in de buurt die overgebleven voedsel aanbieden.

Andere apps gaan voedselverspilling tegen door consumenten tips te geven over hoe eten het beste bewaard kan worden en hoe etensresten gebruikt kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is de app    Voor de Rest (Deens). De eerste versie van deze app kwam uit in 2012 en was een samenwerkingsproject tussen de consumentenraad Forbrugerrådet Tænk, de organisatie Stop Wasting Food en overheidsinstantie Miljøstyrelsen. Deze app bevat een lijst van verschillende voedselwaren en bij elk product staat uitgelegd hoe het bewaard kan worden, hoe lang het houdbaar is, hoe restjes gebruikt kunnen worden, of het ingevroren kan worden en andere tips. Een vergelijkbare app is Fruit & Groen (Deens), ontwikkeld in 2014 door supermarktketen Coop Danmark. Op deze app kan opgezocht worden hoe lang verschillende soorten fruit en groente houdbaar zijn, hoe ze het beste bewaard kunnen worden en wanneer ze in het seizoen zijn. Dit moet voorkomen dat groente en fruit onnodig weggegooid worden en dat het milieu onnodig veel belast wordt.

Particuliere initiatieven

Verder zijn er initiatieven van individuen, waaronder een aantal foodbloggers, zoals bijvoorbeeld de blog Rikkes Restjes (Deens) van de 23-jarige Rikke Bolding uit Kolding. Op haar blog staan recepten waarbij etensresten gebruikt kunnen worden of die efficiënt met ingrediënten omgaan. Ook geeft Rikke tips om voedselverspilling te verminderen, zoals bijvoorbeeld het kopen van producten met een naderende houdbaarheidsdatum.

Janneke van Engeland, Kopenhagen
maart 2018