Egypte: 50% verlies in agroketen
Egypte kent twee totaal verschillende landbouwsystemen: het traditionele systeem dat voor een belangrijk deel op zelfvoorziening en lokale markten is gericht en de moderne exportgerichte bedrijven. In het eerste systeem zijn de verliezen erg groot. Het in 2013 opgerichte Agrologistiek Forum moet aanzetten tot actie.
De omvang van de Egyptische bevolking wordt geschat op bijna 100 miljoen. In 2030 telt het land naar verwachting 150 miljoen inwoners. De regering heeft dan ook voedselzekerheid topprioriteit van beleid gemaakt. Momenteel wordt ongeveer 60% van de voedselbehoeften geïmporteerd, terwijl ongeveer 50% van de totale landbouwproductie verloren gaat voordat het de markt bereikt.
Egypte is een agrarisch land, circa 50% van de bevolking is deels of volledig werkzaam in de sector. Slechts daar waar water van de Nijl beschikbaar is, kan het land in cultuur gebracht worden. De bevolking woont op slechts 4% van het totale landoppervlak. De plattelandsbevolking in de Delta en de Vallei heeft het niet breed, ongeveer 50% leeft van minder dan 2 dollar per dag.
Twee landbouwsystemen
Egypte kent twee verschillende landbouwproductiesystemen. Enerzijds kennen we de grootschalige, moderne, kapitaalsintensieve en exportgerichte private bedrijven, die voornamelijk ontwikkeld zijn in de woestijn en grondwater onttrekken voor irrigatie.
Anderzijds is er het traditionele productiesysteem dat vooral op zelfvoorziening is georiënteerd en in geringe mate de stedelijke gebieden van voedsel voorziet. De bedrijven zijn klein, gemiddeld 1 feddan (4.200 m2). Het traditionele landbouwsysteem ontwikkelen tot een markt- en exportgerichte sector is welhaast onmogelijk, vooral omdat er geen alternatieve werkgelegenheid is voor het arbeidsoverschot dat dan ontstaat.
Beschikbaarheid water
De agrarische sector in Egypte is vrijwel volledig afhankelijk van water uit de Nijl. Nu gebruikt het land zijn quotum Nijlwater volledig en beschikt het ook nog over extra water omdat Sudan zijn quotum niet volledig benut.
De bouw van de Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) brengt hier verandering in. Een gereguleerde waterstand in de Nijl in Sudan biedt boeren daar de gelegenheid het hele jaar te irrigeren. Het wateraanbod voor de Egyptische boeren wordt dan aanzienlijk kleiner met alle gevolgen van dien voor de landbouwproductie.
Nieuwe landbouwgebieden
De Egyptische landbouw wordt geconfronteerd met grote uitdagingen: watertekorten, traditionele productiemethoden, versnippering van grondeigendom en sterke bevolkingsgroei. Het nationale beleid zet in op hogere productie van strategische gewassen en ontwikkeling van bedekte teelt in combinatie met ontwikkeling van nieuwe landbouwgebieden in de woestijn.
De Egyptische overheid heeft ondersteuning van Nederland gevraagd om een haalbaarheidsstudie uit te voeren. Een consortium waarin onder andere AVAS, GroenteFruithuis en WUR deelnemen, heeft de eerste contouren voor landontwikkeling en bedekte teelt geschetst.
Weinig aandacht voor verliezen in keten
Naast het hiervoor geschetste beleid gericht op productieverhoging, is er relatief weinig aandacht voor voedselverliezen in de agroketen. Circa 50% van de landbouwproductie gaat verloren en bereikt dus nooit de markt. Het betreft hier voornamelijk de productie van de traditionele landbouw. Van de productie van moderne bedrijven in de woestijn wordt 96% geëxporteerd. De totale landbouwexport bedraagt €2,2 miljard.
De productie wordt meestal ongekoeld getransporteerd met pick-up trucks
De traditionele boeren verkopen hun producten veelal aan opkopers die vervolgens via hun eigen kanalen de stedelijke gebieden bevoorraden. De productie wordt grotendeels afgezet via straathandel, lokale markten en buurtwinkels. De productie wordt meestal ongekoeld getransporteerd met pick-up trucks, en in stedelijke gebieden ook met ezels.
Terugdringen van verliezen
Gezien het feit dat na de oogst ongeveer 50% van de productie verloren gaat – in omvang meer dan dat jaarlijks uit het buitenland wordt geïmporteerd -, lijkt de oplossing voor de voedselzekerheid voor een groot deel in verbetering van de agrologistieke keten te liggen. Iedere kilo productie die minder verloren gaat, is winst, terwijl van iedere kilo productieverhoging de helft in de keten verloren gaat onder de huidige omstandigheden.
Agrologistiek Forum
Daarom heeft het landbouwteam op de Nederlandse ambassade afgelopen jaren zoveel mogelijk ingezet op de bewustwording van het belang van agrologistiek voor het verbeteren van de voedselzekerheid. Bij een eerste inventarisatie van de voedselketen bleek dat alleen al van de tomatenoogst zo’n 35% verloren ging.
In 2013 is het Agrologistiek Forum opgericht. Dit forum bracht de private sector en kennisinstituten van Egypte en Nederland bijeen. Delen van ervaringen en samenwerking tussen ketenpartners zijn belangrijke doelen van het forum.
Om het belang van agrologistiek extra te benadrukken, werd het forum geopend door de minister van landbouw en de economische adviseur van de president. Ondanks dat het jaarlijkse seminar volop in de aandacht staat en druk wordt bezocht, worden de mogelijkheden nog niet ten volle benut.
De agrologistiek is voor wat de grote commerciële bedrijven betreft goed georganiseerd
De agrologistiek is voor wat de grote commerciële bedrijven betreft goed georganiseerd, zij het dat ieder bedrijf dit in eigen beheer doet, outsourcing of horizontale samenwerking vindt nagenoeg niet plaats. Gezien het seizoenskarakter van de exportgewassen is er door het jaar heen een overcapaciteit aan gekoeld transport en opslag. Hier zou alternatief gebruik een optie zijn.
Koelketen is niet ontwikkeld
Kijken we naar de traditionele landbouw, waar de grootste naoogstverliezen worden geleden, dan blijkt dat de koelketen nagenoeg niet is ontwikkeld. Dit komt voornamelijk omdat de kleine producenten niet goed zijn aangesloten op de markt, zowel wat betreft de reële vraag, maar ook de kwaliteit van de productie.
De kleine boeren zijn onvoldoende op de hoogte van de eisen van de consument, ze gebruiken nog te veel bestrijdingsmiddelen en hebben nog niet de beschikking over nieuwe variëteiten. Hoofdoorzaken zijn de kleine omvang van de bedrijven door het versnipperde landbezit, gebrek aan samenwerking, het matig functioneren van de landbouwcoöperaties, gebrek aan financiering en een onvoldoende functionerende landbouwvoorlichting.
Veelbelovende initiatieven Ngo’s
Er bestaan vele goede initiatieven van Ngo’s. Met donorgeld worden bijvoorbeeld in de grotere steden koelhuizen gebouwd. Een mogelijke interventie is om mobiele koeleenheden ter beschikking te stellen aan boeren direct na de oogst.
Ten aanzien van de coöperaties heeft het landbouwteam een programmatische aanpak ontwikkeld. De coöperatieve structuur dient aangepast te worden zodat coöperaties een groter deel van de keten kunnen beslaan om daarmee verliezen te beperken en hogere toegevoegde waarde te bereiken.
De nieuwe wet op de coöperaties is klaar maar moet nog door het parlement worden goedgekeurd. Het meest recente initiatief dat door RVO wordt gefinancierd, is een haalbaarheidsstudie voor multimodaal transport waarbij gekeken wordt voor welke producten vanuit de zuidelijke Nijlvallei een verdienmodel te ontwikkelen is.
Joost Geijer, landbouwraad in Egypte
Maart 2017