In Zuid-Afrika is meeste verlies in groente- en fruitsector
De Zuid-Afrikaanse landbouwsector is goed voor 1,2% van het Bruto Binnenlands Product, maar de waarde voor de hele economie is vele malen groter. Landbouw is een grote werkgever in een land met 32,5% werkloosheid, is goed voor 10% van de inkomsten door export en levert voedsel aan een land waar 1 op de 10 mensen honger lijdt. Voedselverlies- en verspilling vormen daarom een veel groter risico en kostenpost dan uit te drukken valt in een getal.
De totale hoeveelheid aan verloren voedsel in Zuid-Afrika bedraagt 10,2 miljoen ton per jaar. Daar komt het verlies aan water, energie, voedingswaarde, verpakking, kapitaal en andere gebruikte hulpbronnen die met het voedsel verloren gaan nog bovenop.
Wereldwijd gaat naar schatting 50% van al het voedsel in de hele keten verloren. Voor de EU geldt dat 42% hiervan verloren gaat bij de consument en 39% tijdens productie en verwerking. In Afrika is de consument echter maar voor 3,5% verantwoordelijk voor voedselverspilling, terwijl de rest verloren gaat voordat het überhaupt bij de consument komt. Over alle productgroepen bekeken, gaat hier 95% van het voedsel verloren tussen productie en transport.
Meeste verlies in groente- en fruitsector
De impact van voedselverlies moet echter niet alleen berekend worden in volume en gewicht, maar vooral in de kosten per specifieke industrie per stadium in de waardeketen. De tabel hieronder laat zien dat in Zuid-Afrika het meeste verlies plaatsheeft in de fruit- en groentesector en dan vooral tijdens verwerking, verpakking en transport van de producten.
Lees verder onder grafiek
Formele en informele markt
De Zuid-Afrikaanse voedselmarkt kent drie sporen; een grote formele markt onderverdeeld in lokaal en export enerzijds, en een versnipperde, veelal niet gereguleerde informele markt met straatverkopers die voedsel verkopen in stalletjes of op markten.
Slechts 5% van de voedselverspilling wordt veroorzaakt door de consument, maar de formele supermarkten hebben toch een Food Loss and Waste Voluntary Agreement gesloten. Hun ambitie is om in 2030 voedselverspilling- en verlies met 50% verminderd te hebben, overeenkomstig de UN Sustainability Development Goal 12.3. De focus van deze overeenkomst ligt op verliezen in de winkel en bij de consument en wordt gesteund door de grote supermarktketens Shoprite, SPAR, Pick ‘n Pay, Woolworths en Massmart.
'Flying Swans werkt aan initiatieven voor een effectieve koelketen-oplossing'
Straatverkopers
De informele markt biedt minder koopkrachtige consumenten de kans om voedsel te kopen bij de naar schatting 400.000 straatverkopers. Hier kopen consumenten kleine hoeveelheden. Dit is belangrijk omdat ze meestal geen geld hebben om grotere hoeveelheden tegelijkertijd te kopen. Daarnaast hebben ze vaak geen ruimte voor opslag en geen koelkast.
De omvang van voedselverspilling bij deze groep consumenten is zeer gering. De straatverkopers kopen hun producten in bij de versmarkt en vormen samen een belangrijke afzetmarkt voor producten die niet voldoen aan de strenge eisen op het gebied van grootte, uiterlijk, verpakking, labeling en traceerbaarheid die de formele markt stelt.
‘Van de 2 miljoen ton verse producten die wordt verkocht via Joburg Market gaat slechts 1% verloren. De efficiëntie van deze markt komt door de gevarieerde vraag naar producten. Er is een markt voor ongeveer alles’ zegt Jaco Oosthuizen, CEO van de RSA Group.
Lees verder onder foto
Verbetering logistieke keten
Zoals gezegd, treden de grootste verliezen op van productie tot en met transport naar de formele lokale en exportmarkt. Het is hier dat de meeste producten verloren gaan, maar ook hier waar de eindkwaliteit voor export wordt beoordeeld. Om dit verlies terug te dringen, is interventie in deze fasen dus het meest effectief. Verbetering in kwaliteit van de producten en de logistieke keten kan een groot deel van de verliezen in winkels en bij de consument in bijvoorbeeld de EU-afzetmarkt verminderen.
Grote commerciële producenten kunnen het zich veroorloven om te investeren in technologieën en hebben de omvang om aan de gestelde eisen en normen van de exportmarkt te voldoen. Lang niet alle 40.000 commerciële bedrijven, laat staan de ongeveer 1 miljoen opkomende kleine boeren, hebben echter deze mogelijkheden. Zij kunnen niet aan alle eisen voldoen en zijn hierdoor beperkt tot productie voor de lokale afzetmarkt.
Lees verder onder diagram
Opties om verlies terug te dringen
De meeste winst bij het terugdringen van voedselverlies in Zuid-Afrika is te behalen via:
- Gebruik van de juiste variëteiten die zijn afgestemd op de afzetmarkt
- Betere oogstmachines
- Alternatieven voor chemische bestrijdingsmiddelen
- Koelketen-oplossingen
- Oplossingen voor voorraadbeheer
- Alternatieve energiebronnen zoals zonnepanelen om niet afhankelijk te zijn van de instabiele stroomvoorziening
- Samenwerking van kleine boeren
- Innovatieve oplossingen voor de verwerking van niet te voorkomen afval
- Liefdadigheidsprogramma’s voor distributie van voedsel dat anders verloren gaat
Enkele interventies uitgelicht
Internationale handelsprotocollen zijn vaak opgesteld vanuit fytosanitair oogpunt, in combinatie met de eisen van de klant. Innovatieve oplossingen zijn nodig om een balans te vinden tussen voedselverlies en eisen van de exportmarkt, bijvoorbeeld gericht op effectieve koeling, koeltransport en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Alternatieven voor chemische bestrijdingsmiddelen zijn cruciaal gezien de druk op winkeliers om producten te verkopen met minimale residuen van chemicaliën, terwijl deze wel gebruikt worden om producten te beschermen en de houdbaarheid te verlengen. Onderzoek is nodig naar alternatieven die de producten beter beschermen tijdens transport en de houdbaarheid verlengen.
Zuid-Afrika strekt zich uit over bijna 1.600 km tussen het noorden en het zuiden, en ongeveer even ver van oost naar west. Daarmee heeft het een oppervlakte van ongeveer 1,2 miljoen km2. De meeste landbouwproducten moeten dwars door het land getransporteerd worden naar markten en geschikte havens voor verder transport over zee. Dit maakt het belang van een stabiele koelketen evident.
Lees verder onder foto
Minder bederf door vroeg koelen
Vroeg koelen van producten verkleint de kans op bederf. Te lage of te hoge temperaturen en condens zijn funest voor de kwaliteit en houdbaarheid en kunnen leiden tot afkeuring. Koelfaciliteiten voor kleine boeren maken deelname aan de exportmarkt voor hen mogelijk. Het werk van de Flying Swans in Zuid-Afrika is een mooi voorbeeld van zo’n initiatief voor een effectieve koelketen oplossing, zowel voor commerciële als voor kleine boeren.
Onvoorziene tegenslagen kunnen het beheer van voorraad en distributie behoorlijke beïnvloeden. Op dit moment is er bijvoorbeeld een groot tekort aan koelcontainers om de citrusoogst in Zuid-Afrika gekoeld te vervoeren. Ook hier liggen kansen in het creëren van oplossingen.
Flying Swans, een Nederlands consortium van agrologistieke partijen, is een samenwerking aangegaan met Transnet SOC en Fruit SA waarbij de transportketen van koelcontainers tussen de productielocaties en de Nederlandse markt wordt verbeterd. Een belangrijk onderdeel van deze verbetering is de mogelijkheid om over te stappen van palletvervoer per vrachtwagen naar transport in koelcontainers via het spoor.
Landbouwteam Zuid-Afrika, met medewerking van Lindie Stroebel (Fresh Focus)
E-mail: pre-lnv@minbuza.nl
Twitter: @Agri_NLinSA
Juni 2021