Bodemkwaliteit en trotse boer gaan hand in hand in Uganda
Verbetering van de bodemkwaliteit en tegengaan van erosie zijn belangrijke onderdelen van de PIP-aanpak in Uganda. Boerengezinnen maken hierbij een toekomstplan voor hun eigen bedrijf. Wageningen Environmental Research introduceert de aanpak in Uganda. Trainee Jasmijn Appels gaat op bezoek bij een van de PIP-boeren.
De bevolking van Uganda groeit snel. Volgens de Wereldbank neemt de rurale bevolking jaarlijks met 3% toe. Dit betekent dat binnen 25 jaar twee keer zoveel mensen in het land wonen en twee keer zoveel monden gevoed moeten worden. Duurzaam landgebruik wordt hierdoor belangrijker want achteruitgang van bodemvruchtbaarheid ligt op de loer.
Laurie van Reemst van Wageningen Environmental Research introduceerde met haar collega’s een innovatieve aanpak in Uganda, de PIP-aanpak, waarbij boerenfamilies zelf een plan maken om hun voedselproductie in de toekomst veilig te stellen. Deze aanpak werd de afgelopen zes jaar vooral in Burundi doorontwikkeld en is daar groot geworden; meer dan 80.000 huishoudens in Burundi hebben inmiddels hun eigen PIP gemaakt. Ook in Uganda zijn boeren inmiddels begonnen met het maken van zulke plannen.
Lees verder onder foto
Wat is een PIP?
PIP staat voor Plan Integre du Paysan, een geïntegreerd plan gemaakt door de boerenfamilie zelf, gebaseerd op hun eigen behoeftes, capaciteiten en toekomstvisie. In plaats van het aanbieden van assistentie aan boeren, doen boeren het in de PIP-aanpak dus helemaal zelf.
Hoe werkt het precies? Het maken van een PIP (het plan) begint met het visualiseren van twee situaties: de huidige situatie en de gewenste situatie in de toekomst. Alle familieleden praten mee en delen hun visie en toekomstbeeld. In dit proces komt discussie op gang over de huidige problemen op de boerderij en de mogelijke alternatieven, met een duidelijke focus op landgebruik en inzet van inputs.
Landdegradatie
De PIP-aanpak heeft veel toegevoegde waarde in gebieden waar klimaatverandering in combinatie met landdegradatie een groot risico vormt. De gangbare instituties zijn vaak niet in staat de juiste maatregelen te nemen. Overheden zijn dikwijls meer gefocust op interventies op de korte termijn, wat bij een probleem als landdegradatie niet effectief is.
Op bezoek bij boer in Kisoro
Op een zonnige zaterdagmiddag ga ik met Laurie van Reemst op bezoek bij Herbert en zijn vrouw en kinderen. Herbert is een van de boeren die samen met zijn gezin zijn eigen PIP heeft ontwikkeld in Kisoro, in het zuidwesten van Uganda.
In zijn kleine woonkamer hangen de PIP-tekeningen prominent aan de muur. Het gezin van Herbert doet sinds augustus 2019 mee met het project. Samen hebben zij twee tekeningen gemaakt en een uitgebreid plan van aanpak geschreven.
In korte tijd is er veel veranderd: ze hebben een keuken gebouwd, een groentetuin aangelegd, het huis is omheind en er is een onderkomen voor de geiten gebouwd.
Lees verder onder foto
Practische trainingen
Het gezin heeft ook veel aan de PIP-trainingen gehad. Ze weten nu onder andere hoe ze een compost pit moeten maken. En belangrijker, ze hebben het probleem van bodemerosie beter onder controle. Dit is gebeurd met interventies zoals het graven van greppels waarbij de hele gemeenschap betrokken is, het maken van bekkens die de weggespoelde grond opvangen en het water omleiden, en met het planten van bomen.
Bewuste keuzes
Het zelf ontworpen plan zorgt ervoor dat er bewuste keuzes gemaakt worden waar het hele gezin achter staat. Het geld dat wordt verdiend met de boerderij is de afgelopen maanden beter besteed: er is meer gespaard, de schoolkosten zijn betaald, er wordt minder alcohol gedronken en er is geïnvesteerd in de boerderij. Via het project is het ondernemerschap gestimuleerd.
Het belang van kennis
Voor Van Reemst is de bewustwording binnen een familie en het dorp het belangrijkste effect van de PIP-aanpak. Ook kennisoverdracht, veelal van boer tot boer, is belangrijk. “Vaak ontbreekt de kennis over bodemkwaliteit. Wat is een bodem? Wat gebeurt er als je oogst, maar niet genoeg bemest? Waarom gaan de opbrengsten eigenlijk achteruit? Vaak zijn boeren goed in het observeren dat hun bodemvruchtbaarheid achteruitgaat, want ze oogsten minder of zien hun bodem weg eroderen, maar dan ontbreekt het hen aan kennis om de juiste maatregelen te nemen. Door van elkaar te leren kunnen eenvoudige technieken sneller opgeschaald worden, zoals het maken van compost.”
Lees verder onder foto
Bodemerosie tegengaan
De werkwijze van Van Reemst en haar collega’s verschilt per regio, maar bodemvruchtbaarheid komt altijd aan de orde: “Afhankelijk van de bodem en de erosie kijk je samen met de gemeenschap wat er al gebeurt en waar de problemen liggen. Als er al kunstmest wordt gebruikt, kan dit vaak efficiënter en gerichter. Om bodemerosie tegen te gaan, kijk je naar technieken die het wegspoelen van de toplaag stoppen, zo behoud je de meest vruchtbare grond in de bovenste teeltlaag.
Samenwerking met private sector
Binnen elk project wordt samengewerkt met partners die de PIP implementeren. Vaak zijn dit NGO’s. Ook is er inzet van de private sector voor het leveren van technische expertise. Bedrijven in de keten profiteren hier op hun beurt weer van omdat het zorgt voor hogere opbrengsten. Dat is ook waar Van Reemst potentie ziet voor de toekomst: “Door de PIP-aanpak weten boeren beter waar ze heen willen en staan ze meer open voor bedrijven die agro-innovaties, inputs en kennis aanbieden.”
Verandering in gang gezet
Het PIP-team in Uganda werkt sinds een halfjaar met boeren als Herbert en zijn gezin. De verandering die in gang is gezet, is al zichtbaar. “Zodra boeren beseffen dat ze het zelf kunnen doen en hun eigen pad gaan bewandelen, meer samen gaan werken en een beter beeld hebben hoe ze vooruit kunnen komen, zie je dat ze veel meer eigenwaarde krijgen en meer motivatie. In Burundi heeft de PIP-aanpak al veel bereikt. We zijn nu bezig om in Uganda kleine olievlekken van verandering te creëren die zich hopelijk over een grotere oppervlakte zullen verspreiden.”
Meer weten over de PIP-aanpak? Neem contact op met Laurie van Reemst (laurie.vanreemst@wur.nl) of Aad Kessler (aad.kessler@wur.nl). Of kijk op de website van PIP.
Jasmijn Appels, trainee op de Nederlandse ambassade in Kampala
Landbouwteam Uganda
kig-lnv@minbuza.nl
Twitter: @NLagriRwanda
Mei 2020