Rwanda biedt kansen voor Nederlandse aardappelsector

Diverse Nederlandse organisaties en bedrijven zijn actief in Rwanda met de ondersteuning van de lokale aardappelteelt. Zo wordt onder meer een lokale demofarm opgezet voor de training en begeleiding van boeren die met Nederlandse aardappelvariëteiten aan de slag gaan.

Rwanda kenmerkt zich door een heuvelachtig landschap op een hoogte variërend van gemiddeld 900 meter in het zuiden tot 4.500 meter in het noordwesten. De temperatuur in Rwanda is gematigd, variërend van 16 – 25 graden Celsius en het land kent twee regenseizoenen per jaar (sep. – dec. en feb. – mei). Hierdoor is er het gehele jaar een geschikt klimaat voor de productie van aardappelen.

Rwanda is dan ook de grootste producent van aardappelen in de East African Community (EAC) en de derde producent in Sub Sahara Afrika. De grootste productie van aardappelen vindt plaats in de hooglanden in het noordwesten van Rwanda (93%). De rijke vulkanische gronden maken dat de gemiddelde productie met 10 ton/ha hoger ligt dan in de buurlanden. Op dit moment zijn in Rwanda ongeveer 70.000 aardappelproducenten, gegroepeerd in 30 coöperaties. Zij produceren ongeveer 19.000 ton per maand tijdens de oogstseizoenen.

Rwanda in een oogopslag

Hoofdstad: Kigali
Talen: Engels, Frans, Kinyarwanda
Populatie: > 10 miljoen
Dichtheid: > 400 mensen/km²
GDP per hoofd: $644
Oppervlakte: 26.338 km²
Cultiveerbaar land: 19.200 km²
Hectare aardappelproductie: 130.000 ha
Productie per jaar: 2M ton

Consumptie en prijs

De consumptie van aardappelen in Rwanda is gegroeid van 34 kilo/per persoon/per jaar in 1986 tot 125 kilo/per persoon/per jaar in 2010. Niet alleen in Rwanda, maar in de gehele EAC is de consumptie van aardappelen de laatste twee decennia met 300% gestegen. De snelle groei van de stedelijke bevolking maakt dat met name de vraag naar aardappelfriet sterk stijgt (10-17% per jaar).

De prijs die boeren ontvangen voor aardappelen varieert gemiddeld genomen tussen 180-210 RWF/kilo. De winstmarge is afhankelijk van de variëteit en de markt. Boeren hebben in Rwanda gemiddeld genomen 0,25 ha grond, waarop met aardappelproductie een jaarinkomen van gemiddeld 200 USD/jaar verdiend kan worden. Door recente wijzigingen in de regelgeving voor de handel in aardappelen is de prijs van consumptieaardappelen sterk gedaald naar 135-150 RWF/kilo, waardoor de inkomens van boeren onder druk komen te staan.

Uitdagingen

De aardappelsector in Rwanda kent vele uitdagingen. Door een hoge prijsvolatiliteit hebben boeren meestal geen reserves om te investeren in verbeterde inputs en goede opslagfaciliteiten. Het intensieve gebruik van slecht uitgangsmateriaal en het ontbreken van gewasrotatie maken dat er een hoge ziektedruk is, met name van Phytophtora infestans en Potato Bacterial Wilt. De verhoogde ziektedruk, in combinatie met het gebrek aan goede opslagfaciliteiten, heeft geleid tot lagere opbrengsten, verlaagde voedselzekerheid en toegenomen armoede onder aardappelboeren en handelaren.

Voor de ontwikkeling van de aardappelwaardeketen is toegang tot betaalbare financiering uitermate belangrijk. Daarvoor is het belangrijk dat er afspraken worden gemaakt tussen ketenpartijen, waarmee de marktrisico’s worden verkleind. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat de coöperaties in Rwanda een formele rol krijgen in de keten. Op dit moment moeten boeren inputs allemaal individueel kopen en ook individueel de verkoop regelen.

Nederlandse betrokkenheid

De kennis en kunde van Rwandese aardappelboeren is nog op een laag niveau. Er is nog weinig begrip van goede landbouwpraktijken, zoals rotatie en pest management. Het Nederlands gefinancierde Nuffic-programma SEAD (Strengthening Education for Agricultural Development) ontwikkelt onderwijsprogramma’s, versterkt toegepast onderzoek en stimuleert community & outreach-programma’s in het universitair en beroepsonderwijs. Een van de waardeketens waar dit programma zich op richt, is de aardappelwaardeketen, waarbij de opzet van een Service Training & Innovation Centre (STIC) voor praktijkonderwijs en toegepast onderzoek en dienstverlening, een belangrijke schakel zal vormen met de private sector (boeren, coöperaties, processors/agribusinesses en de landbouwvoorlichtingsdiensten in Rwanda).

In Rwanda zijn verschillende Nederlandse en Rwandese partijen samengekomen met een plan om de aardappelwaardeketen in Rwanda te ontwikkelen. Vijf variëteiten van HZPC bevinden zich momenteel in de laatste testfase voor registratie in Rwanda. In Rwanda werkt HZPC samen met Holland Greentech (een Nederlands bedrijf dat zeven Nederlandse bedrijven uit de tuinbouwsector, Rivulis en nu ook HZPC in Rwanda vertegenwoordigt) en vier andere partijen. Hiermee zijn alle schakels van de waardeketen betrokken en kunnen zij gezamenlijk een formele waardeketen ontwikkelen. Onderdeel van het plan is om een demofarm op te zetten, voor de training en begeleiding van boeren die met Nederlandse variëteiten aan de slag gaan.

Ondernemerschap ontwikkelen

SPARK, een internationale NGO gericht op het ontwikkelen van ondernemerschap en hoger onderwijs, is dit jaar gestart met de implementatie van een tweejarig project met als doel de toegang tot (digitale) financiële services te vergroten voor kleine (<1 ha) aardappelboeren. Zo kan een hogere productiviteit, een gestegen inkomensniveau en meer banen worden gecreëerd in de aardappelsector in Rwanda. SPARK en partners richten zich op:

Training & Coaching van boerencoöperaties (die eigenaar zijn van een aardappelcollectiepunt) op het gebied van business- en managementvaardigheden.
Faciliteren van sterke markt en business-relaties voor aardappelboeren.
Ontwikkelen van een mobiel platform waarop Financiële services zoals betalen, sparen, lenen en verzekeren voor de boeren toegankelijk zullen zijn zonder dat zij ooit een bankkantoor in hoeven te lopen.

Dit platform biedt ook Informatie services, zoals educatie op het gebied van ondernemerschap, Good Agricultural Practices, klimaat en daarnaast communicatie via chat en pushberichten tussen coöperatie members, leveranciers en afnemers. Het lanceren van een mobiel platform voor de boeren op simpele telefoons (geen internet data nodig) gaat hand in hand met geven van financiële educatie en het creëren van vertrouwen in digitalisering. Het Project wordt gefinancierd door Access to Finance Rwanda (AFR), een organisatie opgezet door DFID, KfW, SIDA, USAID and Mastercard Foundation met als doel financiële inclusie voor de allerarmsten in Rwanda.

Activiteiten Agriterra

Agriterra werkt sinds 1998 in de Rwandese aardappelsector, via een partnerschap met de Rwandese boerenorganisatie Imbaraga. Sinds 2016 is Agriterra ook lokaal aanwezig in Rwanda, met een hoofdkantoor in Kigali en een speciaal aardappelteam in Musanze, het hart van de aardappelproductie in Rwanda. Rondom Musanze richt Agriterra zich op professionele aardappelcoöperaties met de ambitie om bedrijfseconomische meerwaarde te bieden aan hun leden. Deze boergeleide initiatieven worden ondersteund door Agriterra’s lokale team van bedrijfsadviseurs, agronomen en financieel deskundigen. Daarnaast kan Agriterra putten uit haar uitgebreide ‘Agripool-netwerk’ van Nederlandse cöoperatieve akkerbouwers die op geregelde basis voor specifieke adviesmissies worden ingevlogen. Dergelijke peer-to-peer, of boer-tot-boer, uitwisselingen zorgen voor een hoge mate van hands-on advies met directe impact in de praktijk.

Het recentelijk opgezette Seed Potato Fund, SPF-Ikigega, een van de partners van Agriterra, is gestart met collectief aanpakken van een structureel marktprobleem voor pootgoedvermeerderaars. Veel pootgoed, dikwijls gecertificeerd, wordt ten tijde van de oogst als consumptiegoed verkocht vanwege een seizoensgebonden gebrek aan vraag naar pootgoed op dat moment. Doorgaans is er enkele weken tot maanden later alweer een tekort aan pootgoed, wat resulteert in een negatieve trend over de gehele linie in de kwaliteit van de teelt. SPF-Ikigega is in 2016 gestart als boerenorganisatie met als doel dit pootgoed op te kopen en op te slaan voor haar leden, die deze op krediet weer kunnen aanschaffen in het volgende seizoen. Agriterra ondersteunt dit coöperatieve initiatief met behulp van Nederlandse coöperaties uit haar achterban, waaronder Coöperatie Koninklijke Cosun U.A., Agrico en de Nederlandse Aardappeltelers Organisatie (NAO).

Kansen voor Nederlandse ondernemers

Rwanda heeft alleen de import van tissueculture en minitubers toegestaan. In de nieuwe Seed law wordt het kwekersrecht beschermd. Er is veel behoefte aan schoon pootgoed op de Rwandese markt, maar de daadwerkelijke markt is relatief klein vanwege een tekort aan financieringsmogelijkheden. Meer investeringen in opslag en verwerking zouden voor nog meer marktpull kunnen zorgen, waardoor de ontwikkelingen in de aardappelsector in een stroomversnelling komen.

Rwanda staat op plek 56 (van 183 landen) in de Ease of Doing Business index van de wereld en 2e in Sub-Sahara Afrika. Rwanda is een van de meest stabiele en veilige landen in de regio en de overheid is zeer toegankelijk. Arbeidskosten liggen in Rwanda op USD 1 – 1,5 per dag voor ongeschoolde arbeid en USD 15 - 20 per dag voor ervaren agronomen. Er is een voordelig belastingsysteem voor buitenlandse investeerders, zoals lagere belasting op winst en vrije import van grondstoffen en machines. Het registreren van een bedrijf kan in Rwanda in zes uur, bij de one stop shop bij de Rwandan Development Board (RDB), waar investeerders ook terecht kunnen voor alle benodigde vergunningen.

Landbouwteam Rwanda
Maart 2018