Portugal: transitie landbouw door kennisuitwisseling
De Portugese landbouw is kwetsbaar voor klimaatverandering. De landbouwsector is zich ervan bewust dat het roer moet worden omgegooid. Dat vergt een cultuuromslag onder agrarische ondernemers. Meer kennis is daarvoor onontbeerlijk.
Portugal is door zijn ligging kwetsbaar voor klimaatverandering. Woestijnvorming, droogte, bosbranden, erosie van de kustlijn als gevolg van de stijgende zeespiegel, verminderde landbouwproductiviteit en de verspreiding van ziekten en luchtverontreiniging liggen op de loer. Klimaatverandering moet dus een nationale prioriteit zijn. Het land is dan ook – net als de overige EU-lidstaten- van plan om in het jaar 2050 CO2-neutraal te zijn.
Cultuurmentaliteit
Ook in de landbouwsector is men er zich van bewust dat het anders moet. Dat is geen gemakkelijke klus. De gemiddelde leeftijd van boeren is 68 jaar. Dat gecombineerd met de diepgewortelde cultuurmentaliteit (“mijn vader en grootvader hebben het altijd zo gedaan en dus het zal wel goed zijn”) maakt het lastig veranderingen door te voeren.
Desondanks zijn er ondernemers die het roer omgooien. Met kleine stapjes proberen zij een cultuuromslag teweeg te brengen. We zoomen in op twee voorbeelden.
Qxote: nadruk op kennisuitwisseling
De Nederlander Hans Lodders heeft samen met zijn Braziliaanse partner Sunamita Borges in Almodôvar het bedrijf Qxote opgericht. Daarmee proberen ze via uitwisseling van kennis oplossingen te vinden voor de problemen waar agrarische bedrijven in de Alentejo door de klimaatverandering mee worden geconfronteerd.
Alentejo
Alentejo is een van de droogste gebieden van Europa als gevolg van langdurige perioden van droogte en hoge temperaturen. Daarnaast kampt de agrarische sector met een geleidelijke daling van de productiviteit. Dat is het gevolg van de traditionele manier waarop boeren hun bedrijf runnen. Gevolg is dat de gezondheid van de bodem terugloopt. Het aantal boerenbedrijven neemt de laatste jaren af en tegelijk neemt de gemiddelde bedrijfsomvang toe. Jongeren zien weinig perspectief in de landbouw en trekken uit de regio. Dit leidt tot een vergrijzing van de bevolking, resulterend in het leeglopen van dorpen op het platteland.
'Qxote wil samen met lokale onderzoekers een kleinschalig, slim irrigatiesysteem ontwikkelen'
Nederlandse en Portugese partners
Hans Lodders en Sunamita Borgers proberen deze ontwikkeling een halt toe te roepen. Zij verzamelden partners in Portugal en Nederland en zijn samen met hen het project Oásistemas gestart. Zo ontvangen zij stagiaires van de Nederlandse MBO-opleiding Yuverta, organiseren uitwisselingen met de agrarische hogeschool in Beja, en organiseren zij kennissessies met medewerking van professoren uit Portugal, studenten en docenten uit Nederland en afvaardigingen van de lokale gemeenschap. Ook ontwikkelde Qxote, samen met partner Living Stories, een 'serious game' dat spelenderwijs de uitdagingen van de regio onder de aandacht brengt.
De volgende stap is om samenwerking aan te gaan met onder andere Aeres en Technova. Daarmee willen ze samen met lokale onderzoekers een kleinschalig, slim irrigatiesysteem ontwikkelen.
Challenge
Volgend jaar is Qxote van plan een ‘SDG Challenge’ naar Portugal te halen. Tijdens zo’n challenge gaan studententeams met een duurzaamheidsvraagstuk aan de slag. Zowel Portugese als Nederlandse studententeams doen mee en presenteren aan het eind hun oplossingen. Qxote wil ook met de Yuverta een internationale hackaton organiseren rondom het thema verdroging. Het plan is dat scholen uit Nederland, Finland, Spanje, Italië en Portugal daar aan meedoen.
Alfredo Sendim: in actie voor landbouwtransitie
Het andere voorbeeld is van de Portugees Alfredo Sendim die het biologische landbouwbedrijf Montado do Freixo do Meio (HFM) in Montemor-o-Novo leidt. Het bedrijf strekt zich uit over 600 hectare beschermd gebied en is rijk aan plant- en diersoorten. Het bedrijf produceert zelfstandig bijna alle ingrediënten van het mediterrane dieet, met uitzondering van melk en vis.
Kleinschalige fabrieken
In twaalf kleinschalige fabrieken worden alle, op het land geproduceerde, biologische producten verwerkt. Deze worden verkocht aan zo’n 180 families in de omgeving, die daarmee voor zo’n 40% van de inkomsten van HFM zorgen. HFM is compleet onafhankelijk, dat wil zeggen dat het niets inkoopt, ook geen diervoer. Een aantal jaar terug heeft dit bedrijf het aantal koeien en kippen sterk gereduceerd en slechts voldoende dieren behouden voor de ondersteuning van de ecosysteem. Naast kippen en koeien heeft het ook varkens.
Educatie
HFM ziet ook het belang van educatie. Het bedrijf ontvangt schoolkinderen en groepen voor kennisuitwisseling en rondleidingen. Daarnaast is Alfredo Sendim een project gestart om een Montessorischool te beginnen op landbouwgebied. Geïnteresseerden kunnen een opleiding volgen die is erkend door het ministerie van onderwijs. Ook ontvangt hij stagiaires (waaronder Wageningen) die minstens 4 tot 8 maanden duren.
Transitie nodig
Sendim is overtuigd dat een transitie in de landbouw noodzakelijk is. Om deze transitie op gang te brengen, is het van belang dat boeren in gesprek gaan met de overheid en organisaties. Volgens hem moeten vraagstukken goed in kaart worden gebracht, zoals ‘welke richting willen we inslaan?’, ‘hoe krijgen we de neuzen dezelfde kant op?’. Maar ook ‘is het mogelijk om verschillende gebieden te verdelen waarbij elk gebied op een bepaalde wijze produceert, bijvoorbeeld het ene gebied produceert alleen traditioneel, een ander gebied alleen biologisch en in weer een andere gebied voert de natuur/biodiversiteit de boventoon’.
Uit alles blijkt dat Sendim iemand is die het belang van de transitie ziet (”We hebben meer ecosysteemmanagers nodig”). Ook stelt hij land gratis ter beschikking voor iedereen die een project wil starten op het gebied van innovatie, biologische landbouw of ecologie. Zo wil hij zijn steentje bijdragen aan de transitie naar een meer duurzame en ecologische landbouw.
Voor meer informatie, bekijk de video over Alfredo Cunhal Sendim - A challenge to change
Contact
Landbouwteam Portugal
Email: lis-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgriLisbon
November 2022