Klimaatverandering in Noord-Afrika dwingt tot aangepaste landbouw
Klimaatverandering heeft grote invloed op de land- en tuinbouw in Noord-Afrika. Inefficiënt gebruik van het schaarse regen- en bodemwater leidt ertoe dat in sommige gebieden van de Maghreb, het noordwestelijk deel van Afrika, de agrarische productie dreigt te verdwijnen. De hele regio kampt met watertekorten, verwoestijning en verzilting.
Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen zijn op verschillende plekken actief om de koers te verleggen. Efficiënt gebruik van water en andere inputs staat hierbij voorop.
Niek Schelling is als landbouwraad werkzaam op de Nederlandse ambassade in de Marokkaanse hoofdstad Rabat met als werkgebied Marokko, Algerije en Tunesië. Hij is ervan overtuigd dat de Nederlandse agrofoodsector komende decennia een belangrijke bijdrage kan leveren aan de aanpassing van de landbouwproductie aan klimaatverandering. “Sterker nog, dat gebeurt nu al. Het thema water en klimaat heeft hier topprioriteit en zal voorlopig niet van de agenda verdwijnen. Vooral omdat de landbouwsector in deze regio bepalend is voor de werkgelegenheid en voedselzekerheid.”
Watervoorraden
De ontwikkeling van de landbouw wordt in Noord-Afrika bepaald door de beschikbaarheid van water. In deze droge regio is de sector afhankelijk van neerslag en van ondergrondse watervoorraden. Neerslag valt in de winter ten noorden van de Hoge Atlas, vooral in de zones dicht langs de Atlantische en Mediterrane kusten en aan de noordflank van de bergruggen.
Onder invloed van klimaatverandering vertoont de regenval een steeds grilliger patroon
Stuwmeren voor opslag van regenwater maken het soms mogelijk om het water over langere periodes te gebruiken voor irrigatie. Onder invloed van klimaatverandering vertoont de regenval echter een steeds grilliger patroon. Neerslag valt minder regelmatig; soms in grote hoeveelheden, afgewisseld met lange periodes van droogte.
In de Sahara, ten zuiden van de Hoge Atlas, zijn boeren grotendeels aangewezen op fossiele watervoorraden in de bodem. Er zijn tekenen van uitputting van deze eindige voorraden, vooral waar sprake is van overexploitatie, zoals in enkele tuinbouwgebieden van Marokko en in Algerijnse oases. Verzilting van de bodem en het grondwater speelt een grote rol in de hele regio.
Verzilting
Dit laatste speelt bijvoorbeeld in een belangrijk tuinbouwgebied ten zuiden van Casablanca (Marokko). Door een tekort aan neerslag in combinatie met verzilting van het grondwater door invloed van zeewater en ook door overbemesting dalen de opbrengsten. “Als er niks gebeurt, is het op termijn afgelopen met de tuinbouw in dat gebied”, aldus Schelling.
Inmiddels zijn mede door zijn bemiddeling onderzoekers van Salt Farm Texel in dit gebied gestart met een onderzoek naar de teelt van zouttolerante groente- en aardappelrassen. “Als het gaat om zilte landbouw loopt Nederland voorop.
Aanpassing van de teelten aan de kwaliteit van de bodem biedt perspectief voor dit gebied, maar ook voor andere landbouwgebieden in de Maghreb.”
Verder naar het zuiden in Marokko ligt het tuinbouwgebied Agadir. Hier worden in kassen tomaten, paprika’s en komkommers geteeld die voor een belangrijk deel naar Europa worden geëxporteerd. De sector staat onder druk door gebrek aan goed water. Het areaal is uitgebreid terwijl de hoeveelheid beschikbaar water afneemt. Schelling: “Daarom is het des te belangrijker om het water dat er is zo efficiënt mogelijk aan te wenden in de kassen.”
| Oppervlakte: | 447.000 km2 (11x Nederland) |
| Inwoners: | 34 miljoen |
| Landbouwproducten: |
Granen, olijven, aardappels, visproducten, groenten en fruit, veevoedergrondstoffen, zuivel, vlees, pluimvee, dadels |
| Landbouwexport naar Nederland (2017) | €292 miljoen (visproducten, citrus, groenten en fruit) |
| Landbouwimport uit Nederland (2017) | €258 miljoen (visproducten, pootaardappelen, tuinbouwzaden, zuivel, landbouwtechnologie) |
Precisielandbouw
Een aantal Nederlandse toeleveranciers uit de tuinbouwsector is in Agadir neergestreken. Omschakeling naar substraatteelt, in combinatie met computergestuurde toepassing van water en meststoffen, maakt het mogelijk om met minder inputs een hogere opbrengst te halen. “Zo’n vorm van precisielandbouw biedt perspectief voor meer tuinbouwgebieden in Noord-Afrika.”
Gebrek aan water, verzilting en bodemerosie hoeven niet per se desastreus uit te pakken, zegt Schelling. “Natuurlijk, de problemen zijn groot, maar er zijn ook kansen om de landbouw aan te passen aan de veranderende productie- en klimaatomstandigheden. Bijvoorbeeld met zaai- en pootgoed dat beter is bestand tegen het veranderende klimaat. En met technologie, zoals computergestuurde klimaatbeheersing in kassen.”
Ondergrondse irrigatie van aardappelen
Circa duizend kilometer ten zuidoosten van de Algerijnse hoofdstad Algiers ligt de oase El Oued. De agrarische sector is een belangrijke pijler van de regionale economie. Boeren in El Oued maken massaal gebruik van Nederlandse pootaardappelen.
De telers beregenen hun gewas met bovengrondse sproei-installaties. Het water wordt opgepompt uit de ondergrond. Deze waterbronnen raken langzaam maar zeker uitgeput. Dat is een belangrijke reden om maatregelen te nemen zodat het beschikbare water efficiënter wordt aangewend.
In El Oued vindt meerjarig onderzoek plaats door een aantal Nederlandse bedrijven en Wageningen UR. Doel is om met minder water en meststoffen een hogere aardappelopbrengst te bereiken. Dat gebeurt onder meer met behulp van ondergrondse druppelirrigatie. Er is een speciale machine ontwikkeld waarmee in één werkgang de grond wordt bewerkt, de pootaardappelen de grond in gaan en de irrigatieslang wordt gelegd.
Volgens landbouwraad Niek Schelling zijn de eerste resultaten veelbelovend. “Het watergebruik is op de proefpercelen zo’n 60% lager dan elders in het landbouwgebied. Ook de mestgift is gereduceerd. Dat leidt weer tot minder verzilting van de bodem en lagere kosten. Bijkomend voordeel: de kwaliteit van de aardappelen is beter door deze vorm van precisielandbouw.”
Mei 2019
Deze bijdrage maakt deel uit van de Agrospecial 100 jaar Landbouw Attaché Netwerk. Via onderstaande link kunt u meer lezen over het thema Water en klimaat waaronder dit artikel valt.