Japan: weerbare landbouw is opdracht van formaat
Japan heeft van oudsher te maken met regenseizoenen, tyfoons en hete zomers. Maar de gevolgen van klimaatverandering zijn ook in het eilandenrijk inmiddels onmiskenbaar. De Japanse overheid zet volop in op ontwikkeling en verspreiding van adaptatiemaatregelen, vooral in de rijst- en fruitteelt. In die teelten is de impact van de klimaatverandering groot.
Bij de adaptatiemaatregelen gaat het niet altijd om hoogtechnologische ingrepen, al wordt ook ingezet op de ontwikkeling van nieuwe, vooral hitteresistente, variëteiten. Andere aandachtsgebieden zijn versterking van de agrarische infrastructuur, inclusief de visserij.
Middelen voor onderzoek bescheiden
De financiële middelen voor onderzoek op het gebied van klimaatadaptatie zijn, zeker vergeleken met die voor klimaatmitigatie, bescheiden. Daar staat tegenover dat innovaties die in het kader van de Japanse strategie voor een duurzaam voedselsysteem worden ontwikkeld, zoals precisielandbouwtechnieken op basis van AI en robotica, ook ten goede komen van klimaatadaptatie.
Klimaatverandering: bedreiging traditioneel dieet
Klimaatverandering heeft mogelijk grote gevolgen voor de ingrediënten die essentieel zijn voor het traditionele Japanse dieet. Verzuring van de oceaan, door absorptie van CO2, bedreigt favoriete zeevruchten zoals oesters, zee-egels, garnalen en krab.
Aardverschuivingen als gevolg van steeds heftigere tyfoons verstoren de productie van de groene mierikswortel wasabi, de scherpe smaakmaker bij gerechten als sushi en soba. Alarmerende aantallen stinkwantsen brengen grote schade toe aan fruit, rijst- en sojaplanten, terwijl tegelijkertijd de stijging van de gemiddelde temperatuur de kwaliteit van rijst aantast. Opwarming van de zee verkort het productieseizoen voor zeewier en verandert vismigratiepatronen.
Kwaliteit bossen
De effecten van klimaatverandering zijn niet alleen zichtbaar in de voedselproductie. Ook de kwaliteit van de Japanse bossen staat onder druk als gevolg van excessieve regenval of juist lange perioden van droogte en toenemende ziektedruk. Overvloedige regenval, meestal als gevolg van zware tyfoonstormen, leidt ook steeds vaker tot overspoelde landbouwgrond, terwijl stormvloeden vishavens bedreigen.
Japan heeft steeds vaker te kampen met jaren van hoge gemiddelde temperaturen, met als voorlopige uitschieter 2020 toen het kwik langdurig tot boven de 40 °C steeg. Tegelijkertijd neemt het aantal keren zware regenval (meer dan 50 mm/uur) gestaag toe.
Volgens schattingen zal aan het einde van de 21e eeuw de jaarlijks gemiddelde temperatuur in Japan met 1,4 tot 4,5 °C voor land en 3,6 °C voor zee zijn gestegen ten opzichte van het einde van de 20e eeuw. Naar verwachting stijgt de zeespiegel tussen 0,39 en 0,71 meter.
Ruimte voor eenvoudige aanpassingen
Het Japanse beleid voor klimaatadaptatie is vastgelegd in het Climate Change Adaptation Plan en de Strategie voor Duurzame Voedselsystemen van het ministerie van Landbouw.
Het eerste Klimaatadaptatieplan dateert van 2015. Dat plan is in oktober 2021 flink herzien. Om de Japanse voedselproductie klimaatrobuuster te maken, zet het landbouwministerie in op:
- ontwikkeling en toepassing van productietechnologieën en nieuwe variëteiten,
- versterking van de groene en blauwe infrastructuur,
- verbetering van de monitoring om tijdig effecten van klimaatverandering te melden, en indien mogelijk te voorspellen, zodat boeren en vissers passende maatregelen kunnen nemen.
Het plan beoogt ook de kansen die klimaatverandering biedt, zoals uitbreiding van de productiezones voor tropische producten, zoals perziken en sinaasappels, te benutten.
Relatief simpele aanpassingen
Het plan bevat een overzicht van de impact die klimaatverandering al heeft op Japans belangrijkste producten en aanbevolen maatregelen. Veel van de aanbevelingen hebben betrekking op relatief simpele aanpassingen van teelttechnieken, kas- en stalsystemen en bedrijfsmanagement. Andere aanbevelingen betreffen de ontwikkeling en toepassing van nieuwe variëteiten die beter bestand zijn tegen hoge temperaturen en bepaalde ziekten of plagen.
'Japan kijkt serieus naar de mogelijkheden van robotica, AI en data. De ontwikkelingen op het gebied van voedseltechnologie lopen ver voor op die in Europa'
Ontwikkeling weerbare rassen
De afgelopen jaren heeft het landbouwministerie veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van weerbare rassen in de rijstteelt waar de problemen van kwaliteitsverlies het meest acuut zijn. Inmiddels zijn diverse hitte- en zoutresistente rijstvariëteiten op de markt. De uitdaging is om die variëteiten ook breed toe te passen. Volgens schattingen van het ministerie neemt de rijstproductie in 2050 met 30% af als gevolg van hogere temperaturen als niet meer gebruikgemaakt wordt van hitte-resistente variëteiten.
Verspreiding kennis
Voor de bevordering van toepassing van adaptatiemaatregelen zijn kennis en kunde van boeren, lokale overheden en landbouwcoöperaties van groot belang. Een belangrijk deel van het (bescheiden) klimaatadaptatiebudget van het ministerie – zo’n 17 miljoen euro - is dan ook bestemd voor ondersteuning van lokale overheden bij de ontwikkeling van lokale klimaatadaptatieplannen, hulp bij het gebruik van modellen voor effectvoorspelling en communicatie met stakeholders.
Transformatie landbouwsector
De inzet van het klimaatadaptatieplan is niet bijzonder innovatief. De Strategie voor Duurzame Voedselsystemen (juli 2021) is dat wel. Deze strategie beoogt de versnipperde en verouderde Japanse landbouwsector te transformeren tot een moderne, ecologisch en economisch duurzame en vitale sector, ondanks toenemende arbeidstekorten als gevolg van de snel vergrijzende bevolking. Voor deze transformatie leunt de strategie zwaar op geavanceerde technologie die gebruikmaakt van ICT, robotica, big data en AI. Deze inzet kan ook klimaatadaptatie bevorderen. Zo voorziet de strategie een forse vermindering van pesticiden en kunstmest door toepassing van precisielandbouwtechnieken op basis van AI of applicaties als drones, en de ontwikkeling van nieuwe gewassen die efficiënter gebruik maken van meststoffen.
Ook bevordert de strategie de ontwikkeling van innovatieve voedselproducten zoals kweekvlees en nieuwe duurzame productiesystemen zoals het kunstmatig kweken van paling en tonijn.
Grote onderzoeksbudgetten
Onderzoek op het gebied van landbouw, verduurzaming en klimaatverandering maakt deel uit van de onderzoeks- en innovatieprogramma’s van de Japanse overheid. Daarmee zijn er ook grote onderzoeksbudgetten beschikbaar om universiteiten en bedrijfsleven aan te sporen met nieuwe technologische oplossingen te komen voor zowel klein- als grootschalige agrarische bedrijven. Hier wordt volop gebruik van gemaakt, veelal in consortia. Voorbeelden van dergelijk onderzoek zijn de ontwikkeling van weerbare gewassen met behulp van digital designing technology en de verwerking van voedselresten tot nieuwe producten met behulp van 3D-printers.
Bedrijfsleven doet actief mee
Het onderzoeklandschap is divers en het bedrijfsleven doet actief mee. Terwijl grote hightech- en databedrijven zich op de ontwikkeling van smart agriculture toepassingen richten – om het probleem van arbeidstekorten voor de voedselproductie op te lossen – lijken grote marktspelers in de voedselindustrie meer geïnteresseerd in co-creatie van nieuwe duurzame voedselproducten met (buitenlandse) startups, bijvoorbeeld op het gebied van kweekvlees of alternatieve eiwitproducten.
Toepassing een uitdaging
De transformatie naar een weerbare en duurzame landbouw in Japan is een opgave van formaat. Er wordt veel energie in de ontwikkeling van nieuwe technologieën gestoken. Brede toepassing van de nieuwe mogelijkheden is een uitdaging. In 2022 telt Japan voor het eerst minder dan 1 miljoen boerenbedrijven, een halvering ten opzichte van 2005. Het merendeel van de overgebleven bedrijven zijn kleinschalige bedrijven van boeren op leeftijd (1 op de 3 boeren is ouder dan 67 jaar) of van boeren voor wie het bedrijf niet de voornaamste bron van inkomsten is. Niet de meest vruchtbare bodem voor veranderingen.
De onderontwikkelde staat van een groot deel van de landbouw in Japan verklaart ook de voor Nederlandse begrippen soms basale aanbevelingen in het Klimaatadaptatieplan. Ook de Strategie voor Duurzame Voedselsystemen worstelt met het dilemma hoe de vele duizenden kleine boeren mee te krijgen in de omslag. Dure of complexe technologische oplossingen slaan niet makkelijk aan, op een groep koplopers na. Japan hoopt beide groepen met innovaties te kunnen bedienen.
Maar ook dat maakt Japan interessant als proeftuin voor experimenten en methoden voor duurzame voedselproductie. Het land kijkt serieus naar de mogelijkheden van robotica, AI en data. De ontwikkelingen op het gebied van voedseltechnologie lopen ver voor op die in Europa. Japan biedt daarom genoeg food for thought.
Contact
Landbouwteam Japan
Email: tok-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgriTokio
November 2022