Japan, vrijhandelsverdrag biedt kansen voor Nederland

In negentiende eeuw kwam hier verandering in toen het noordelijke hoofdeiland Hokkaido werd gekoloniseerd en overheidswege geschikt gemaakt voor grootschalige landbouw. Het gematigde klimaat was meer geschikt voor aardappel dan de rijstteelt. Vanuit Europa en de Verenigde Staten werden nieuwe aardappelrassen geïmporteerd. In de Japanse keuken ontstonden aardappelgerechten waarvan de curry tegenwoordig wellicht de meest bekendste is.

Er zijn vier oogstseizoenen in Japan; Okinawa produceert in de winter, Kyushu in de lente en herfst, en de bulk wordt in de zomer in Hokkaido geproduceerd.

Anno 2018 is Hokkaido nog steeds het belangrijkste aardappelgebied waar ca. 80% van de aardappelproductie plaatsvindt. 10% van de teelt bevindt zich in het zuidelijke Kyushu waar voornamelijk jonge aardappels worden geteeld. Omdat Japan vrij is van een aantal aardappelziektes is het land erg streng in de toelating van buitenlandse consumptie- en pootaardappels. Alleen de VS heeft een klein quotum van 35.000 ton industrieaardappelen die ook alleen direct aan de fabriekspoort geleverd mag worden.

Vorig jaar werd duidelijk hoe kwetsbaar de aanvoer van de Japanse aardappelmarkt is toen een serie tyfoons de aardappeloogst in Hokkaido deed mislukken. Japan probeerde met diverse landen tot aardappelprotocollen te komen om de toevoer van industrieaardappelen veilig te stellen. De tijd was hiervoor echter te kort en het aanbod te gering. De prijzen van aardappelproducten schoten hierdoor in Japan omhoog. Soms tot wel zes keer zoveel als normaal: 10 euro voor een zak chips. 

Het populaire merk Calbee, met een marktaandeel van 73% verreweg de grootste chipsproducent in Japan, zag zich zelfs gedwongen om vijftien soorten chips tijdelijk niet meer te leveren. Volgens Calbee waren Japanse importbeperkende maatregelen mede de oorzaak van tekorten aan aardappelen. In 2018 lijkt de oogst zich voorzichtig te herstellen van de schade. Desondanks liggen de groothandelprijzen van aardappels met gemiddeld tussen de 100 en 250 yen per kilo hoog (100 yen = circa €0,76).

De aardappelproductie blijft echter jaarlijks langzaam teruglopen. Structurele problemen zijn de vergrijzing, gebrek aan opvolgers en arbeidstekorten. De teelt is voornamelijk kleinschalig. Zelfs in Hokkaido heeft de gemiddelde boerderij 30 hectare waarvan 5 hectare voor aardappelproductie is bestemd. In de rest van het land zijn de boerderijen veel kleiner. Hoewel in Hokaiddo een redelijke mechanisatiegraad is, wordt nog steeds veel met de hand gedaan.

De aardappels worden verkocht via de machtige JA-coöperaties. Zij zorgen voor opslag en weten hoge prijzen voor de boeren af te dwingen: ook omdat er geen concurrentie is van import. Op de groothandel in Tokio worden bijvoorbeeld prijzen tussen 100-250 yen per kilo consumptieaardappelen betaald. Die hoge prijzen zijn ook nodig omdat de kostprijs van de aardappels met €0,21 hoog (2x Nederland) ligt omdat de opbrengst met 31 ton per hectare laag is. Verwerkers als Calbee hebben dus een groot probleem met de aanvoer van hun grondstoffen. Efficiency wordt dus steeds belangrijker.

In 2017 ondertekende NAK-Tuinbouw een MoU met NARO - het Japanse onderzoeksinstituut voor pootaardappels -  om samen te werken op gebied van DUS-testen en onder meer nieuwe rassen te onderzoeken. Japan heeft te weinig goede pootaardappelrassen en geen instroom van nieuwe soorten.

De Japanse aardappelverwerkende industrie produceert voornamelijk chips. Meer dan 90% van de bevroren aardappelproducten – zo’n 385.000 ton - hoofdzakelijk patat, wordt geïmporteerd. Gegevens de groei van fastfood en food service in Japan zal de consumptie van bevroren producten toenemen. Vorig jaar met 6,6% en dat zet de komende jaren door. Met de binnenlandse productieproblemen zal de aardappelimport alleen maar toenemen.

Op dit moment wordt de exportmarkt voor verwerkte aardappelproducten door de Verenigde Staten gedomineerd. Naast de levering van verse industrieaardappelen, is bijna 80% van de fritesmarkt in Amerikaanse handen ($ 306 mln.). Hoewel Nederland een belangrijke aardappelexporteur is, is het aandeel met 5% ($ 21 mln.) eerder bescheiden. De komende jaren zullen EU-landen als België, Duitsland en zeker ook Nederland hier marktaandelen kunnen halen, die nu 8,5% importtarief moeten betalen, terwijl voor EU-producten binnen vier jaar een nultarief gaat gelden. Op dit moment is Aviko al actief met een handelskantoor in Japan.

Samenvatting

• Het Nederlandse aardappelcluster exporteert op moment voor zo’n €30 mln. aan agrotech en aardappelproducten.
• EPA biedt een kans voor NL-aardappelverwerkers om marktaandeel van de Verenigde Staten af te pakken;
• Nl-agri-tech kan een rol spelen in de modernisering van de Japanse aardappelsector, met name op het terrein van robotica, ICT-automatisering en ketenmanagementsystemen. Ook voor machines voor de voedselverwerkende industrie (Calbee) liggen kansen als het innovatief is. De aardappelverwerkende industrie is op dit moment de driver in de markt.

Evert Jan Krajenbrink, landbouwraad Tokio, @ejkrajenbrink
Maart 2018