Zilte teelt is een kans voor Iran en Irak
Het areaal verzilte landbouwgrond in Iran en Irak neemt toe. Klimaatverandering en slecht watermanagement zijn belangrijke oorzaken hiervan. Steeds meer grond wordt door verzilting aan de landbouw onttrokken. Dat leidt tot armoede, sociale ontwrichting en migratie. Er zijn maatregelen denkbaar om zilte gronden weer productief te maken. Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen kunnen hierbij een ondersteunende rol spelen.
Geschat wordt dat wereldwijd 68 miljoen hectare van alle geïrrigeerde landbouwgrond is verzilt, zo’n 20% van het totale oppervlak geïrrigeerd land. Daar komt jaarlijks minstens een half miljoen hectare bij. De jaarlijkse schade door verzilting wordt geschat op 27 miljard dollar (usd).
In Nederland groeit de belangstelling voor zilte landbouw. Zo is in 2018 het Kenniscentrum Zilte Teelten gelanceerd. Dit centrum, bestaande uit vijf Nederlandse kennisinstellingen, ondersteunt de wereldwijde samenwerking en kennisontwikkeling op dit terrein. Onder de vlag van de Waddenacademie werd in 2019 in Leeuwarden de Saline Futures Conferentie gehouden met deelnemers uit zeker 20 landen. Een delegatie uit de MENA-regio (Midden-Oosten en Noord-Afrika) nam deel aan deze conferentie, onder wie tien experts uit Irak en Iran.
Groot areaal verzilte landbouwgrond
In Nederland is de bodem verzilt op circa 3% van het areaal, in Irak en Iran ligt dat op 25%. Volgens een recente schatting is in Iran ruim 25 miljoen hectare licht tot matig door zout aangetast, 8,5 miljoen hectare is ernstig aangetast. De hoeveelheid verzilt water, opgeslagen in de bodem, rivieren en meren, is aanzienlijk. Veel rivieren passeren zoute geologische formaties zoals zoutkoepels. Dat leidt tot verziltingsproblemen stroomafwaarts.
In de zuidelijke provincies van Iran infiltreert zout water vanuit de Perzische Golf landinwaarts. De totale watervoorraad bedraagt 100 miljard kubieke meter, waarvan 11 miljard kuub zout water. Verzilting neemt met de tijd toe door verkeerd en overmatig gebruik van irrigatiewater. Geschat wordt dat circa 50% van het areaal geïrrigeerde landbouwgrond (totaal ruim 8 miljoen hectare) verloren dreigt te gaan door verzilting. Dit geldt vooral voor de zuidelijke provincies Khuzestan en Fars.
Ook in Irak is verzilting een bekend fenomeen. De zuidelijke delta’s van de rivieren Tigris en Eufraat, historisch bekend als Mesopotamië en bakermat van onze landbouw, kennen van oudsher een uitgebreid stelsel van irrigatiekanalen om verzilting tegen te gaan. Door de sterke uitbreiding van het irrigatiestelsel en verminderde rivierafvoer neemt de verzilting sterk toe. Hierdoor worden veel gewassen als rijst, dadels en citrus bedreigd. De FAO schat dat circa 74% van het geïrrigeerde landbouwareaal van 2 miljoen hectare in meer of mindere mate verzilt is.
Lees verder onder kaart
Innovaties
Wereldwijd worden maatregelen genomen om zilte grond weer productief te maken. Voor een deel betreft dit mitigatie-oplossingen, zoals revitalisatie van zilte bodems. Onder druk van de klimaatverandering wordt ook gewerkt aan adaptatie van de voedselproductie aan de zilte omgeving. Het vergt tijd om de nieuwe teelten geschikt te maken voor humaan gebruik en commerciële doeleinden. Innovaties zoals de onderstaande kunnen het verschil maken.
Mitigatie-maatregelen tegen verzilting
Revitalisatie van door zout aangetaste landbouwgronden
Diverse innovatieve methoden zijn ontwikkeld om zilte gronden weer bruikbaar te maken voor landbouw, zoals:
- Doorspoeling van de wortelzone met rivier- of bronwater (leaching).
- Vermindering van de verdamping door bij irrigatie te voorkomen dat de bodem het waterverzadigingspunt bereikt.
- Gebruik van gehakseld stro of organische mest waardoor de bodem meer water opneemt en vasthoudt.
- Lagere kunstmestgift en een betere verdelingen hiervan.
- Electromagnetisatie van het irrigatiewater om ionen te verstoren en zo verzilting van de wortelzone te voorkomen.
Inzet van ontziltingsinstallaties
Ontziltingsinstallaties zijn niet nieuw. Langs de Perzische Golf staan honderden installaties waarmee zout zeewater wordt omgezet in zoet water. Deze op reverse-osmose technologie gebaseerde methode wordt vooral gebruikt voor drinkwater. Gebruik ten behoeve van landbouw is erg duur. Nederlandse instellingen zoals TNO doen onderzoek naar efficiëntere op destillatie en membraantechnologie gebaseerde ontziltingsmethoden. Deze zijn veel belovend. Ontzilting kan voor agrarisch gebruik zinvol zijn op kleine schaal op plekken waar het bronwater sterk is verzilt, zoals in de pistache-boomgaarden in de Iraanse provincies Yazd en Kerman.
Kastechnologie met zilt water
Recent zijn ‘water-smart’ kastechnologieën ontwikkeld voor groenteteelt in zilte aride gebieden. Daarbij wordt zilt bron- of zeewater gebruikt voor koeling van de kassen, en zoetwater geproduceerd voor de teelt van gewassen door condensatie en reverse-osmose technologie. Zonnecellen zorgen voor de benodigde energie. Deze technologie wordt momenteel getest op een aantal locaties in de wereld, waaronder Jordanië en Oman. In Australië staat een op zilt water gebaseerd kassencomplex van 20 hectare. Daar blijkt dat het concept ook commercieel aantrekkelijk is.
Lees verder onder foto
Adaptatie aan verzilting
Veredeling van gewassen op zouttolerantie
Nederland kent een grote zaadsector. Wereldwijd wordt gewerkt aan nieuwe rassen voor de land- en tuinbouw. Behalve op publieke onderzoeksstations komt veredeling van gewassen op zouttolerantie nog weinig voor. Toch is juist deze veredeling erg belangrijk. De Nederlandse Salt Farm Foundation met een proefboerderij op Texel vormt samen met enkele veredelingsbedrijven hierop een uitzondering. Inmiddels zijn met succes zouttolerante aardappelen, witte kool, broccoli, uien en wortelen geselecteerd. Deze rassen worden onder meer in Egypte, Bangladesh en Pakistan uitgetest.
Introductie van halofyten voor commerciële teelt
Revitalisering van zilte bodems is mogelijk door gebruik van zouttolerante planten of halofyten. Een voorbeeld is quinoa, een gewas dat wereldwijd sterk in opmars is als voedselgewas, ook in Iran. Ook zeekraal (Salicornia spp) heeft veel potentie. Dit is een gewas dat aftrek vindt op de Europese groentemarkten. De cosmetische en biobrandstof-industrie tonen eveneens belangstelling voor halofyten, Daarnaast wordt veel geëxperimenteerd met de productie van algen voor humane voeding.
Visteelt in brak water
In Iran en Irak is visteelt in brak water vooral langs de rivieroevers gangbaar. In Iran is recent een uniek visteeltsysteem ontwikkeld, waarbij zilt grondwater wordt gebruikt voor de productie van tilapia in woestijngebied, ver van rivieren, zodat de vis geen schade veroorzaakt aan de lokale fauna. Dit systeem vraagt nog om veel onderzoek. Wageningen UR kan hierbij een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld op het gebied van visveredeling en visvoer op basis van reststromen.
Kansen voor Nederland
Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen timmeren aan de weg om zilte landbouw internationaal op de kaart te zetten. Daarbij is internationale samenwerking onontbeerlijk. Voor Nederland liggen er in de MENA-regio kansen, zeker in Iran en Irak. Zo werken Wageningen UR, ICRA Global en IHE uit Delft sinds kort samen met zes universiteiten in Irak op het gebied van klimaatslimme landbouw en efficiënt watermanagement.
Verschillende internationale organisaties in de Golf-regio zijn actief op het gebied van zilte landbouw, waaronder het International Centre for Biosaline Agriculture (ICBA), International Centre for Agricultural Research in the Dry Areas (ICARDA) en het International Water Management Institute (IWMI). Daarnaast zijn de FAO en het International Fund for Agricultural Development (IFAD) bij de ontwikkeling van belang. In Iran is het National Salinity Research Centre (NSRC) in Yazd het leidende instituut.
Landbouwteam Iran & Irak, landbouwraad Hans Smolders
TEH-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgroIrak, @AgroTeheran
Mei 2020