Geothermische energie kans voor verduurzaming Hongaarse glastuinbouw
Bedekte teelt in Hongarije heeft nog veel groeipotentie. Klimaatveranderingen bedreigen de vollegrondsteelt, waardoor het belang van bedekte teelt toeneemt. De overheid investeert in de bedekte teelt met subsidies. Maar het land speelt de grootste troef voor verduurzaming, het gebruik van de overvloed aan geothermische energie, vooralsnog niet uit.
Als je Boedapest achter je laat, kom je uit op eindeloze groene en goudgele velden vol met gewassen, omlijst door blauwe rivieren, beken en kanalen. Bij de Hongaarse landbouw, is dit het eerste beeld dat opkomt - samen met wijnkelders in de heuvels, paprika’s die aan veranda's hangen en Hongaarse “grey cattle” die grazen op grasvlaktes. Maar Hongarije heeft ook een tuinbouwsector die aanzienlijk bijdraagt aan de landbouwproductie van het land.
Lees verder onder foto
Tuinbouwsector in Hongarije
Het totale landbouwareaal van Hongarije omvat zo'n 5,3 miljoen hectare. De groente- en fruitteelt beslaan respectievelijk 1,4% en 1,7% van het landbouwareaal. Maar het zijn wel hoogproductieve sectoren; samen dragen zij ruim 10% aan de Hongaarse agrarische productiewaarde. In de groentesector nemen paprika's 15,5% van de totale productiewaarde voor hun rekening, 14,1% betreft tomaten. Bij fruit komt 40,8% voor rekening van appels. 60% van het groenten- en fruitareaal is bestemd voor suikermaïs, erwten, zure kersen en appels.
Aandeel bedekte teelt laag
Het aandeel bedekte teelt in oppervlakte is laag. Bedekte teelt vindt vooral plaats in polytunnels, terwijl het areaal glas slechts een fractie van de bedekte teelt omvat. In 2019 bedroeg het totale areaal voor de bedekte teelt circa 3.500 hectare. De belangrijkste teelten zijn tomaat en paprika. Ondanks de geringe oppervlakte, neemt de bedekte teelt (zowel glas als polytunnel) een kwart van de totale groenteproductie voor haar rekening. Er is potentieel om te groeien.
Terwijl de productieomvang van de bedekte teelt sinds 2015 niet zozeer toenam, stegen de opbrengsten en resultaten in hightech kassen aanzienlijk. Ook de markt ziet dit groeipotentieel. De afgelopen jaren verdwenen vooral kleinere kassen van de markt en deze werden vervangen door grotere, hightech kassen.
'Hongarije staat bekend om zijn warmwaterbronnen en de wijdverbreide overvloed aan thermaal water'
Economische- en omgevingsfactoren
Door de klimaatverandering vormen wisselende weersomstandigheden steeds meer een bedreiging voor de vollegrondsteelt. Daardoor neemt het belang van bedekte teelt toe. Bedekte teelt in Hongarije is veelbelovend: het land is een netto-exporteur van groenten en fruit en er is ruimte voor meer afzet.
Enkele zwakke punten maken het voor de sector moeilijk om te groeien. Ten eerste is de integratie in de keten zwak, wat de bedekte teelt kwetsbaar maakt voor marktverstoringen. Ten tweede zijn er tekorten in de verwerkingscapaciteit en logistiek na de oogst. Een derde punt is het lage kennisniveau; bedrijfsmanagers hebben vaak geen landbouwopleiding gevolgd en er is een tekort aan geschoolde arbeidskrachten.
Lees verder onder foto
Effecten van COVID-19
COVID-19 had vooral effecten op de korte termijn voor de sector. De groothandelsmarkten werden direct getroffen door vraaguitval vanuit toerisme en horeca. De verkoop van kasgroenten daalde als gevolg van veranderende consumentengewoonten en de voorkeur voor houdbare producten. De beperkingen van de arbeidsmobiliteit verergerden het probleem van het lage arbeidsaanbod; buitenlandse seizoenarbeiders konden pas in mei het land binnen komen.
Ontwikkelingsprogramma
Een impuls voor de Hongaarse tuinbouwsector was het Europese plattelandsontwikkelingsprogramma 2014-2020, dit was gericht op sectoren met een hogere toegevoegde waarde. Van de fruit- en groentemaatregelen in de afgelopen programmaperiode was er één specifiek gericht op kassen: de subsidieregeling 'Bouw van kassen en polytunnelconstructies en verbeterde energie-efficiëntie met geothermische energie'. Het beschikbare budget was € 75,2 miljoen, waarvan tegen het einde van 2019 € 69 miljoen was uitbetaald aan telers.
Ook maatregelen, gericht op vergroten van de toegevoegde waarde, waren gunstig voor de tuinbouw. Het betrof regelingen voor aankoop van tuinbouwmachines, agro-milieusubsidies, steun voor jonge landbouwers, ontwikkeling van kleine landbouwbedrijven en steun voor aanpassing aan de klimaatverandering.
Geothermische energie
Duurzame energiebronnen in de Hongaarse tuinbouw kunnen bijdragen aan het creëren van een regionale energie-infrastructuur die de productie van hoogwaardige producten mogelijk maakt en tegelijkertijd de productie duurzamer maakt. Volgens de huidige Hongaarse beleidsvisie Groenten & Fruit zijn er twee duurzame energiebronnen die voor ontwikkeling in aanmerking komen: biomassa en biogas. De biomassa van Hongarije bedraagt ongeveer 360 miljoen ton waarvan jaarlijks 105 tot 110 miljoen ton met plantaardige biomassa wordt aangevuld. Slechts een fractie hiervan wordt gebruikt.
Warmwaterbronnen
Hongarije staat bekend om zijn warmwaterbronnen en de wijdverbreide overvloed aan thermaal water. Deze energiebron is niet alleen duurzaam, maar wordt al langer gebruikt en heeft de mogelijkheid om verder op te schalen. Sinds de jaren zestig vindt in het land verwarming van kassen plaats met thermaal water. Van de 1.429 geregistreerde geothermische bronnen werden er in 2018 meer dan 200 gebruikt voor de verwarming van kassen.
In de GLB-subsidieperiode 2014-2020 werd ingezet op uitbreiding van het glastuinbouwareaal met 1.000 hectare. Hoewel de kosten van onderhoud en brandstof (heet water) lager zijn in vergelijking met alternatieven (zoals ketels gestookt met brandhout, bruinkool, gas en olie), zijn de installatie van een warmwaterbron, leidingen en opslag veel kapitaalintensiever. Aan kapitaal ontbreekt het vaak bij Hongaarse telers waardoor de ontwikkeling van het gebruik van geothermische energie achter blijft. Vanuit het perspectief van verduurzaming speelt het land zijn belangrijkste troefkaart vooralsnog dus niet uit.
Het landbouwteam in Boedapest zet in op verduurzaming van de tuinbouwsector in Hongarije door het delen van Nederlandse kennis, technologie en ervaringen. Centraal thema hierbij is precisielandbouw, aansluitend op de Hongaarse digitaliseringsstrategie. In 2021 bieden PREGA, de belangrijkste Hongaarse conferentie voor precisielandbouw, en de Europese conferentie voor precisielandbouw ECPA, die beide in Boedapest worden georganiseerd, goede platforms om Nederlandse expertise en technologie te delen. Daarnaast zet het landbouwteam in op een Holland-paviljoen op de ÖKOINDUSTRIA, een internationale expo gericht op innovaties in circulariteit, vergroening en klimaat in Centraal-Europa.
Landbouwteam Hongarije
Email: bdp-lnv@minbuza.nl
Twitter: @NLagro_Budapest
December 2020