Ga direct naar inhoud

Meer aandacht voor bodem in Duitsland biedt kansen

Oplossingen voor een aantal groeiende Duitse milieuproblemen worden mede in bodemfuncties gezien. Bodemkwaliteit is daardoor steeds actueler. In het Duitse agrarische klimaatbeleid heeft bodemkwaliteit zelfs een centrale plek gekregen. De overheid stimuleert onderzoekers en ondernemers om met concrete oplossingen te komen.

De Duitse landbouw heeft de laatste jaren te maken met toenemende bodemproblemen. Allereerst raakte de droogte tijdens de afgelopen zomers vooral de boeren op de lichte zandgronden in het noordoosten van Duitsland. Deze regio had al te maken met jaarlijks terugkerende zandstormen en ziet nu een versnelde afname van organische stof in de bodem en lagere opbrengsten. Er wordt gezocht naar methoden om humusgehalten te verhogen, maar ook bijvoorbeeld naar landschapsbeheer om het ‘wegwaaien van de bouwvoor’ te voorkomen.

Lees verder onder afbeelding

Bodemkwaliteit Duitsland
Beeld: Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe BGR
Kaart van Duitsland gekleurd naar bodemkwaliteit, bepaald op basis van de Müncheberg Soil Quality Rating (donker = hoogste kwaliteit, licht geel = slechtste kwaliteit).

Bodemkwaliteit nationaal beoordeeld

Het beoordelen van de kwaliteit van landbouwgronden is in Duitsland al bijna 100 jaar bij wet geregeld. Het Bodenbewertungsgesetz schrijft de uniforme beoordeling van het agrarische potentieel van landbouwgronden in het hele land voor. Van oudsher gebeurde dit ten behoeve van het bepalen van de grondwaarde en het bepalen van belasting.

Met grote regio’s löss- en zandgronden, maar ook veen- en kleigebieden, valt het niet mee om tot een uniforme bodembeoordeling voor heel Duitsland te komen. De door het Zentrum für Agrar- und Landschaftsforschung (ZALF) ontwikkelde Müncheberg Soil Quality Rating wordt nu gebruikt om de kwaliteit van bouw- en grasland te bepalen. Met 8 basale beschrijvende indicatoren (bijvoorbeeld dikte van de teeltlaag, reliëf, hydrologie) en 13 teeltbeperkende indicatoren (bijvoorbeeld droogte, verzilting, verzuring) wordt een index van 100 (best mogelijke kwaliteit) tot 0 (slechtst mogelijke kwaliteit) berekend.

In 2018 heeft het Thünen Instituut in Braunschweig verdergaande resultaten gepubliceerd van de eerste nationale bepaling van de toestand van de Duitse landbouwgronden, met koolstofgehalte als indicator voor bodemkwaliteit. De gegevens uit ruim 3.000 meetpunten vormen een landsdekkende nulmeting die het Bondsministerie voor Voedsel en Landbouw elke 10 jaar wil herhalen. De gegevens worden onder andere gebruikt om de prestatie van landbouwgronden op het vlak van koolstofvastlegging te beoordelen.

‘Rode gebieden’

Verder heeft de overheid in de Duitse regio’s met veel veehouderij (het noordwesten en zuidoosten) ‘rode gebieden’ aangewezen waar de nitraatbelasting in het grondwater al jaren te hoog is. Daar gaan strenge bemestingsbeperkingen gelden en wordt gezocht naar methoden die de bodemvruchtbaarheid verbeteren zonder dat nitraat uitspoelt.

Tot slot is afgelopen jaar het Duitse klimaatbeleid gelanceerd. Voor de landbouw is het doel gesteld op circa een derde emissiereductie ten opzichte van 1990. In het beleid wordt verwacht dat behoud en verhogen van organische stof in akkerbouw- en veenweidegronden fors kan bijdragen aan de agrarische klimaatdoelstellingen. Deze cijfers laten de hoge verwachtingen zien, maar ook een hoge mate van onzekerheid over hoe groot de bijdrage zal zijn. Er is veel behoefte aan kennis, onderzoek en creatief ondernemerschap.

Wetenschappelijk onderzoek

Onderzoek naar bodemkwaliteit en het verbeteren van bodemfuncties wordt landelijk vanuit twee ministeries gestimuleerd: het Bondsministerie voor Onderwijs en Onderzoek (BMBF) en het Bondsministerie voor Voeding en Landbouw (BMEL).

Het BMBF heeft met het initiatief Boden als nachhaltige Ressource für die Bio-ökonomie (‘BonaRes’: de bodem als duurzame bron voor de bio-economie) een overzicht van de vele onderzoeksprojecten aan bodems in de landbouw online gezet. Interessant is ook het overzicht dat dit ministerie geeft van meerjarige proeven. Zo zijn er verspreid door Duitsland teelt- en bemestingsproeven van soms wel 50 jaar of nog ouder.

Het BMEL stimuleert een breed scala aan bodemprojecten voor het halen van verschillende beleidsdoelstellingen. Naast emissiereductie van broeikasgassen streeft de overheid bijvoorbeeld ook een hoger aandeel biologische landbouw na. Daarin is bodemvruchtbaarheid een centraal thema, en er wordt momenteel naarstig gezocht naar oplossingen om in grote regio’s de te hoge nitraatbelasting van het grondwater te verlagen.

Lees verder onder foto

Agroforestry en akkerbouw
Beeld: ©Merijn Bos
Agrarisch ondernemer Thomas Domin verbetert vlakbij Senftenberg de structuur van zijn zandige akkers met agroforestry. Domin heeft nu duidelijk minder winderosie, meer regenwormen, en een nieuw ‘agroforestry-certificaat’ voor betere zichtbaarheid van zijn producten in de supermarkt. De overheid heeft de maatregel in het klimaatbeleid opgenomen.

Kansen voor ondernemerschap

De actuele aandacht vanuit de maatschappij voor milieuprestaties van de landbouwsector biedt nieuwe kansen om ook het werk aan bodemfuncties in de prijs van producten door te berekenen. “Du entscheidest” (“Jij beslist”) is het huidige motto van het Duitse landbouwbeleid: het is een oproep aan consumenten om in de supermarkt te kiezen voor de productiewijze waar ze zelf achter staan. Daarvoor is transparantie van de keten gevraagd, en dat biedt kansen voor agrarische ondernemers die een product bieden met een duidelijk verhaal en meetbare milieuprestaties.

Technologisch zet Duitsland sterk in op digitalisering in de landbouw. In 14 door de landelijke overheid gestarte innovatieclusters moeten digitale innovaties versneld in de agrarische praktijk worden gebracht. Een voorbeeld van een dergelijk innovatiecluster is het ‘Agrisens-DEMMIN 4.0-initiatief met een groep boeren rond het stadje Demmin. In dit cluster van bedrijven, universiteiten en landbouwvoorlichting worden commerciële toepassingen van remote sensing en precisielandbouw ontwikkeld, getest en toegepast. Op basis van satellietbeelden en meetgegevens uit sensoren wordt ook de bodemkwaliteit in beeld gebracht om in maatwerk bodembewerking, gewaskeuze en bemesting op aan te passen.

Lees verder onder foto

Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt DLR (CC-BY 3.0)
Beeld: ©Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt DLR (CC-BY 3.0)
Meetinstallaties van het Duitse Centrum voor Lucht- en Ruimtevaart (DLR) om satellietgegevens met veldmetingen te vergelijken. In het noordoost-Duitse Demmin werkt het DLR samen met een groep boeren, universiteiten en onderzoeksinstituten in het project Agrisens-DEMMIN 4.0. Zij zoeken toepassingen van satellietgegevens in nieuwe vormen van precisielandbouw.

Meer informatie

Merijn Bos, adviseur landbouw
Landbouwteam Duitsland
bln-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgriBerlijn

Mei 2020

Deze bijdrage maakt deel uit van de Agrospecial Bodemverbetering. Via onderstaande link kunt u alle overige bijdragen lezen over dit thema.