Maatschappelijk draagvlak essentieel voor Duitse glastuinbouw
Duitsers zijn kritisch als het gaat om teelten onder glas. Het tuinbouwbedrijf Wittenberg Gemüse ondervindt dat het jaren duurt voordat de teelt op voldoende steun van lokale overheden en omwonenden kan rekenen.
De omvang van de glastuinbouw in Duitsland is maar een kwart van de omvang van de Nederlandse glastuinbouw. De intensieve teeltvorm is bij lokale overheden en omwonenden vaak onbekend en onbemind. Het vergt een stapsgewijze opbouw en een voortdurende investering in maatschappelijk draagvlak. Dat laat Kevin van IJperen van Wittenberg Gemüse, het grootste glastuinbouwbedrijf vlakbij Berlijn, zien.
Lees verder onder foto
Aanloopperiode van vijf jaar
Wittenberg Gemüse is gelieerd aan Van Gog Kwekerijen in Deurne. Dit bedrijf begon in 2009 in Duitsland met de opzet van een glastuinbouwbedrijf vlakbij Berlijn. De keus viel op een kavel net buiten Wittenberg in de deelstaat Saksen-Anhalt. Pluspunt van deze locatie was dat restwarmte en CO2 kon worden gebruikt van een nabijgelegen chemiebedrijf. Na vijf jaar konden de eerste tomaten worden geplukt in toen nog 15 hectare kassen.
Investeren in draagvlak
Kevin van IJperen is er vanaf de eerste oogst als zaakwaarnemer bij. De vijf jaar voor de eerste oogst bestond uit intensieve communicatie met partijen uit de omgeving. Van IJperen: “Lokale overheden hadden geen ervaring met glastuinbouw, waardoor de vergunningaanvraag zeer veel tijd kostte. Ook de vertrouwensbasis die nodig was om de restwarmteleiding aan te leggen, was het resultaat van jarenlang investeren in de samenwerking.” De scepsis bij omwonenden was ook verrassend groot; er waren bijvoorbeeld zorgen over overlast en over het straatbeeld.
Anno 2020 staat Kevin van IJperen in een bloeiend bedrijf dat tomaten, paprika’s en aardbeien direct aan grote supermarktketens levert. Sinds 2014 is het bedrijf snel gegroeid naar 32 hectare glas. Daar komt de komende jaren nog eens 9 hectare bij. De 8,8 hectare aardbeien staat onder glas, en daar komt het volgende seizoen tunnelteelt bij. “Als mensen het je gunnen, kom je ook verder”, aldus van IJperen.
Lees verder onder foto
Van IJperen is verantwoordelijk voor de verkoop, inkoop, logistiek en organisatie. In het hoogseizoen zijn er 300 medewerkers, door het jaar heen zo’n 170. “Dit is geen werk voor iedereen. Het vergt veel doorzettingsvermogen, oplossingsgerichtheid en ervaring. Het vinden van geschikt personeel blijft een uitdaging, maar loopt goed.”
Waar Van IJperen behoefte aan heeft? “Kennis en ontwikkeling van ideeën die passen bij de lokale context. Er is veel onwetendheid over kassen, ook weinig aandacht in het Duitse groene onderwijs. Alle kennis en techniek komt nog uit Nederland, al heb ik wel een samenwerking met de Universiteit van Halle en de Humboldt Universiteit in Berlijn komt ook langs met studenten. Ik nodig ze altijd uit te solliciteren.”
Korte ketens
Wittenberg ligt strategisch niet te ver van Berlijn, een grote markt voor verse groenten. “Duitse consumenten kopen graag voedsel van dichtbij, daarmee hebben wij met de groenten direct een voorsprong. De transportafstanden zijn kort en we leveren direct aan de supermarktketens, zonder tussenhandel.”
Wittenberg Gemüse doet ook aan directe verkoop. “Dat loopt goed, we hebben er nu drie medewerkers op zitten. Op sommige dagen loopt het echt storm.”
Lees verder onder foto
Productontwikkeling
Het directe contact met consumenten biedt nog een voordeel: “In onze winkel test ik ook met de verkoop van nieuwe rassen, zoals bruine tomaten. Ik kijk hoe dat loopt, hoe is de reactie van de consument, daar kan je veel van leren.” Met die informatie kunnen de supermarkten weer verder, en dat versterkt de handelsrelatie.
Bovendien is van IJperen nu druk met het opstarten van een eigen jamproductie om ook de onverkoopbare aardbeien te verwaarden. “Een nieuw terrein en daarmee een andere tak van sport”, aldus Van IJperen. “Je zit opeens met andere toeleveranciers aan tafel met veel kennis van de afzetmarkt. Daarom bouwen we deze bedrijfstak iets langzamer op.” Een van onze klanten heeft al afname van de nieuwe jam toegezegd.
Duurzame teelt
Het gebruik van de restwarmte uit het naastgelegen industriegebied en elektriciteit van zonnepanelen zijn niet de enige manieren waarmee Wittenberg Gemüse duurzaam teelt. Het water wordt hergebruikt en met opgevangen regenwater aangevuld, en ze werken bijna uitsluitend met biologische plaagbestrijding. Alle teeltsubstraten (kokos) en gewasresten worden gecomposteerd en afgezet bij akkerbouwers in de regio.
Voor de toekomst denkt Van IJperen aan verpakkingsmateriaal uit plantenresten. Nu zijn de arbeidskosten daarvoor nog te hoog en kan hij het niet voor een interessante prijs aanbieden.
Lees verder onder foto
Bedekte teelten in Duitsland: omslag naar vruchtgroenten
In Duitsland staat net geen 1.300 hectare aan bedekte groenteteelten (stand 2019, exclusief aardbeien). De belangrijkste gebieden met bedekte teelten zijn te vinden in de deelstaten Baden-Württemberg, Beieren en Noordrijn-Westfalen. Daar worden vooral tomaten, komkommers en veldsla geteeld.
De afgelopen vijf jaar is er een sterke verschuiving: terwijl het areaal slasoorten is afgenomen, is het areaal komkommers en tomaat juist met bijna een vijfde toegenomen, paprika zelfs met bijna 45%. De omslag naar vruchtgroenten gaat gepaard met versterkte investeringen in modernisering van de glastuinbouw.
Ondanks de veranderingen is het areaal bedekte teelten al jaren vrij stabiel, terwijl Duitsland voor deze productgroep grotendeels afhankelijk is van import. Voor komkommers bijvoorbeeld dekt de binnenlandse productie slechts 37% van de vraag, voor tomaat is dat maar 4%.
Coronacrisis: gezondheid voorop
De afgelopen maanden was er in Duitsland veel discussie over de coronagerelateerde veiligheid van arbeidsmigranten op de werkvloer en in de woonsituatie. Wittenberg Gemüse heeft de huisvesting voor medewerkers goed op orde: “Daarmee hadden we geluk. Drie jaar geleden hebben we een oud ziekenhuis gekocht en gerenoveerd tot woningen. Nu met corona konden we de aparte teams ieder een vleugel in het gebouw geven en apart vervoeren. We hebben dat met de lokale autoriteiten opgezet.” In de kassen heeft hij qua hygiëne bijna niets hoeven aan te passen: aparte kleding, afstand en desinfecteren van de handen waren al standaard.
Aangepaste wet- en regelgeving
Lastig zijn de verschillen in regelgeving. “Onze Nederlandse managers willen elke week langskomen en moeten zich dan elke keer laten testen, want je mag pas naar Saksen-Anhalt komen als je negatief getest bent. Maar er is hier geen plek waar je dat tegen betaling kunt laten doen. En de gezondheidsdienst hier accepteert de Nederlandse sneltests niet.”
Ook de status van de Poolse medewerkers is onduidelijk, er gelden andere regels voor terugkeerders, burgers en immigranten.
Landbouw Attaché Netwerk Duitsland
Vanuit de Nederlandse ambassade in Duitsland volgen wij de ontwikkelingen in de Duitse tuinbouw. We onderhouden contacten met overheden, onderzoeksinstituten, bedrijven en telers. We informeren Duitse en Nederlandse partijen over nieuwe ontwikkelingen, en wijzen ze op mogelijkheden om samen te werken.
Een voorbeeld van een nieuwe ontwikkeling komt van het consortium Farm Tech Society met de “Green Deal Lausitz”: een plan om moderne glastuinbouw te koppelen aan groene energieproductie in een regio waar tot 2030 de huidige bruinkolenmijnbouw afgebouwd moet zijn.
Verder hebben we dit jaar de marktstudie Digitalisering in de Duitse Landbouw uit laten voeren. De publicatie geeft ook adviezen over hoe met digitale agro-innovaties de Duitse markt te betreden.
Landbouwteam Duitsland
E-mail: bln-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgriBerlijn
December 2020