Snelle registratie landrechten in Colombia

Twijfel over eigendom of recht van gebruik van grond is een probleem dat in veel landen speelt. In plattelandsgebieden van Colombia zijn officieel 4 miljoen percelen niet formeel geregistreerd, het werkelijke aantal is vele malen hoger. Guerrillabewegingen en criminele bendes maken hiervan gebruik en jagen boeren van hun grond. Het is een van oorzaken van de leegloop van het platteland en de groei van de steden. Plattelandsontwikkeling komt hierdoor niet op gang.

Veel instanties met eigen rol

Als het gaat over landrechten in Colombia is een van de problemen dat er geen centraal kadaster is. De verantwoordelijkheid over de vastlegging van landrechten ligt bij verschillende ministeries en instanties. Voor een burger is het daardoor bijna ondoenlijk om een document te krijgen waaruit blijkt dat je juridisch eigenaar bent van een stuk land.

Vredesakkoord

In het vredesakkoord dat de Colombiaanse regering met de FARC heeft gesloten, zijn afspraken gemaakt over de vastlegging van landrechten. De uitvoering daarvan moet binnen vijf tot tien jaar zijn gerealiseerd. Bijna een hopeloze missie gezien het grote aantal partijen dat zich op dit moment bemoeit met de juridische status van grond. Het Nederlandse Kadaster is nu gevraagd om hierbij te helpen.

Snel en tegen lage kosten

Volgens Mathilde Molendijk kan het Kadaster met zijn ervaringen in landen als Namibië, Lesotho en Rwanda het proces van vastlegging van landrechten in Colombia versnellen. “Wij reiken alternatieven aan voor een snelle en betaalbare registratie van gronden. Daarvoor hebben wij, samen met de Wereldbank en UN Habitat, een methodiek ontwikkeld, Fit for Purpose: snelle en betaalbare registratie van rechten voor iedereen, met een actieve rol voor de burgers zelf. Directe betrokkenheid van alle instanties die een rol hebben bij de registratie – zowel landelijk als regionaal en lokaal - is een van de belangrijkste randvoorwaarden voor het slagen van onze aanpak.”

Nederlandse ambassade

Molendijk is in 2015 in een klein gebied begonnen in Colombia, in samenwerking met de betrokken instanties. De Nederlandse ambassade had de partijen bij elkaar gebracht. “Doel was om in het veld te laten zien hoe onze methodiek werkt. Bijvoorbeeld dat met behulp van een mobiele telefoon en GPS de omvang van percelen voldoende nauwkeurig én snel bepaald kan worden. De betrokken partijen waren enthousiast en willen nu ook meer met elkaar samenwerken.”

Aan de slag in twee gebieden

Inmiddels zijn afspraken gemaakt over het uitrollen van de Fit for Purpose- aanpak in twee proefgebieden. Op dit moment worden hiervoor voorstudies verricht. De bedoeling is om in februari 2018 in de twee gebieden concreet aan de slag te gaan.

Molendijk is in beide gebieden op bezoek geweest. “Iedereen is enthousiast om mee te doen. De grondgebruikers zien allemaal uit naar juridische duidelijkheid over hun rechten. Ook de lokale boerenorganisatie en de burgemeesters zien het belang en zeggen hieraan mee te willen doen. We werken van onderop en nemen alle partijen mee vanaf het allereerste begin. Dat is cruciaal voor de voortgang.”

Dorpsbijeenkomsten

In de loop van 2018 worden voorlopige kaarten gemaakt op basis van metingen in het veld met behulp van smartphones en apps. Ook wordt geïnventariseerd wie de gronden al jarenlang in gebruik heeft. In een dorpsbijeenkomst worden de uitkomsten gepresenteerd en vervolgens geverifieerd.

Molendijk hoopt dat een jaar na de start certificaten kunnen worden uitgereikt. “Dat zal een feestdag zijn. Zo’n certificaat betekent dat boeren zonder risico kunnen investeren in hun grond. Met zo’n bewijs is het ook mogelijk om mee te doen met plattelandsprogramma’s.”

Op weg naar landelijke aanpak

Colombia is meer dan dertig keer zo groot als Nederland. Registratie van landrechten is daarom een proces van lange adem. “Met de opgedane ervaringen in de twee deelgebieden maken we een gezamenlijke roadmap voor een aanpak in de rest van het land. In principe kan er in Colombia een actueel kadaster zijn binnen 15 jaar.”

De grootste hobbel is de medewerking van instanties die tot nu een rol hebben bij de registratie van gronden. Er zijn zorgen over verlies aan werkgelegenheid en over het bestaansrecht van elk instituut in de toekomst. Molendijk: “We hebben forse debatten met deze instituten. Het kost moeite om uit te leggen dat hun werk niet verdwijnt, maar verandert. Het register moet straks natuurlijk wel worden bijgehouden. Ook moeten de data in de verschillende computersystemen op elkaar aansluiten. Door deze partijen actief te betrekken bij de aanpak in de proefgebieden creëren we draagvlak. Ik zie dat nu al gebeuren, iedereen is enthousiast.”  

Het Kadaster is na de burgeroorlog in Rwanda adviseur geweest van het Rwandese Kadaster in oprichting. Dat leidde tot het systematisch registreren van landrechten. In een periode van vier jaar zijn 8 miljoen certificaten uitgereikt. Het Kadaster gaf advies over de organisatie en automatisering van de registratie en het snel en tegen zo laag mogelijke kosten verzamelen van lokale data.