Hoe een energiecrisis overgaat in een voedselcrisis
De piek in de inflatie voor voedingsprijzen lijkt te zijn bereikt, maar voedingsmiddelen zijn inmiddels in België in 2 jaar tijd wel 16,2% duurder geworden. En hoewel de energieprijzen inmiddels fors gedaald zijn, geldt dit vooralsnog niet voor de voedingsprijzen. Daarmee lijkt de energiecrisis van 2022 in België tot een voedselcrisis te verworden. Dit heeft onder andere grote gevolgen voor de consumentenbestedingen en de dienstverlening van de voedselbanken.
Kentering in voedingsinflatie
Volgens het Belgische statistische bureau Statbel is de algemene inflatie in België in januari 2023 gedaald van 10,35 naar 8,05% vooral dankzij lagere energieprijzen.
Ondanks dat de algemene inflatie inmiddels een kentering lijkt te hebben ingezet, zijn voedingsprijzen ook in januari 2023 nog altijd flink gestegen: +15,59% voor eind januari tegenover +14,53% eind december. Daarmee wordt de sterk stijgende trend van de laatste maanden voortgezet, terwijl in januari 2022 de inflatie voor voeding nog maar 2,26% bedroeg. Vooral de hoge loonkosten zouden debet zijn aan de hoge voedingskosten in België. Volgens Stijn Baert, professor arbeidseconomie aan UGent, zou de energiecrisis daarmee een voedingscrisis worden.
Tabel 1: Enkele inflatiecijfers voor individuele voedingscategorieën (januari 2022-januari 2023)
Andere producten die in 2022 sterk in prijs gestegen waren zijn spaghetti (+53%), diepvriesfrieten (+51%), papierwaren zoals keukenrol en toiletpapier (+42%) en braadkippen (+42%).
Gevolgen van de inflatie op het aankoopgedrag van de Belg
De huidige hoge voedselprijzen volgen op een periode van hoge bestedingen aan verse voeding tijdens de COVID-19 pandemie. Zo lagen de bestedingen in 2020 14% (+12% voor FMCG (voedingsmiddelen, toiletartikelen of wasmiddelen)) hoger dan in 2019. In 2021 daalden deze bestedingen licht tov 2020, maar ze lagen nog altijd 12% hoger dan in 2019.
Maar daar waar de hoge bestedingen in 2020 en 2021 vooral door volumestijging werden bepaald, werden de hoge bestedingen in 2022 vooral gedreven door hogere prijzen met een gelijktijdige volumedaling. Bovendien vond er een verschuiving plaats van de duurdere premium- en A-merken naar de goedkopere B- en huismerken en van de duurdere supermarkt naar discounts (het zogenaamde ‘downtrading’-effect: compensatie van hoge inflatie door goedkopere alternatieven en/of goedkopere verkoopkanalen).
Opvallend was dat deze verschuiving vooral plaatsvond bij de hogere sociale klasse: hun restaurantbezoek bleef weliswaar op peil, maar hun voedingsbestedingen daalden met 6%. De bestedingen van de lagere middenklasse bleven afgelopen jaar constant, terwijl die van de lagere sociale klasse stegen met 1%.
Tabel 2: Gevolgen van hoge prijzen op aankoopgedrag van de Belgische consument in januari-augustus 2022
Ook de verkoopkanalen voelen de gevolgen van de hoge voedingsprijzen. Zo verloor de categorie DIS 1 (hyper- en supermarkten) 1% marktaandeel in de eerste 8 maanden van 2022 tot 48,5% en de speciaalzaak tot 13,9%. De aandelen van de categorieën buursupermarkten, openbare markt, overige kanalen, e-commerce en korte keten, die het meestal goed deden tijdens de pandemie, stagneerden rond respectievelijk 10,5%, 3%, 3%, 1,7% en 1,2%. Het marktaandeel van de gebruikelijke winnaar in moeilijke tijden, de discount, nam toe tot 18%.
En de boer die ploegde maar voort…..
…. zonder te profiteren van de historisch hoge voedselprijzen. En dat terwijl de inputprijzen voor onder andere kunstmest en energie wel fors zijn gestegen, gemiddeld met 25%. Ervaring heeft geleerd dat deze hoge inputprijzen slechts gedeeltelijk en met vertraging doorberekend worden aan de keten. Volgens de Vlaamse boerenorganisatie Boerenbond is de omzet van de primaire sector in 2022 met 19% gestegen, maar vanwege een prijsstijging van 25% voor de inputprijzen, is het gerealiseerde inkomen van de sector sterk negatief. Vooral de veevleeshouderijen en de telers van tomaten, appels en peren leden forse verliezen.
Vanuit de sector wordt er bij monde van de Boerenbond sterk opgeroepen om te komen tot een permanent instrument om de prijzen in de hele keten te monitoren en om de eerlijke prijszetting in de agro-foodketen in een wet vast te leggen.
Ook voedselbanken ondervinden hinder
Naast de consument en de boer ondervonden ook de voedselbanken in Vlaanderen de gevolgen van de inflatie. Zo is het aantal mensen dat in 2022 van de voedselbedeling afhankelijk is geworden, gestegen met 18,2% tot 209.450. Onder hen bevonden zich relatief veel jongeren (26,1%) en mensen met een baan. Tegelijkertijd nam de bevoorrading slechts toe met 3,6% tot 23.036 ton voedsel onder andere dankzij EU-gelden. Aan de andere kant namen de schenkingen vanuit de voedingsindustrie en de glastuinbouw af, terwijl de voedselbanken bij een constant eigen budget minder voeding konden aankopen door de inflatie.